Ołtarz boczny południowy

Dzieje zabytku

W 1703-1711 zbrojni powstańcy węgierscy Franciszka II Rakoczego, zwani kurucami sprofanowali i zdewastowali ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Po tym wydarzeniu szlachcic węgierski i współwłaściciel Łapsz Wyżnych – Baltazar Görgey ufundował nowy zespół wyposażenia kościelnego. Świadectwem tych fundacji jest napis oraz herb Görgey’a umieszczony na bramkach ołtarza głównego. Z kolei w innych źródłach historycznych – m.in. wizytacjach zakonnych miechowitów umieszczono sprzeczną z powyższą informację, że ołtarze ufundował ówczesny pleban, miechowita Łukasz Kuźnicki w 1718 roku, a koszty ich złocenia, srebrzenia i malowania poniosła w 1720 roku właścicielka części wsi – Judyta Joanelli. Te wykluczające się przekazy wymagają zapewne dalszej kwerendy archiwalnej i ustalenia ostatecznej fundacji. Tymczasem należy przychylić się do sugestii Tadeusza Trajdosa, iż Baltazar Görgey ufundował część sumy na budowę ołtarzy i stąd jego upamiętnienie umieszczone na ołtarzu głównym.

Opis

Ołtarz architektoniczny, dwukondygnacyjny, jednoosiowy. Ołtarz drewniany prostopadłościenny z drewnianą mensą i kamiennym portatylem. Dwukondygnacyjne retabulum ustawione na podwójnym i zdwojonym cokole, ujęte parą zdwojonych pilastrów wspierających wyłamujące się belkowanie. W polu głównym umieszczony jest obraz św. Mikołaja w płytkiej wnęce w kształcie stojącego prostokąta. Nad obrazem, w partii fryzu dwie uskrzydlone główki anielskie. Po bokach, na osi podpór, na wysokich cokołach ustawione są rzeźby: po lewej stronie św. Barbary, a po prawej według przekazów w literaturze św. Apolonii. Ponad nimi podwieszone ukośnie fragmenty fryzu ozdobione rozetami na ściankach bocznych, a od spodu szerokimi, zawiniętymi liśćmi akantu. Druga kondygnacja ustawiona na niskim cokole, ujęta parą zdwojonych pilastrów podtrzymujących przerwane belkowanie oraz wolutowy, odwrócony przyczółek, na którego szczycie usadzona jest para aniołków. W polu środkowym w ramie o kształcie stojącego prostokąta i ściętych narożach obraz św. Antoniego Padewskiego. Na osi podpór, na niskich cokołach ozdobionych rozetami ustawione są figury świętych królewiczów, zapewne. Ponad nimi podwieszone fragmenty fryzu, zdobione rozetami oraz z podwieszonymi szyszkami. Na szczycie retabulum niski cokolik, flankowany wolutami, zdobiony na przodzie rozetą z zatkniętym u góry krzyżem zakonu Bożogrobowców. Kondygnacje ujęte z lewej strony uszami: w dolnej suchym akantem, a w górnej akantem przeplecionym wstęgą, zdobioną cekinami. Kolorystyka struktury w kolorze jasnej zieleni, ornamentyka i detal architektoniczny złocone oraz srebrzone.
Napis na portatylu: „1963 d. 26 Jan. / celmus Ac erdemus Julianus / Groblicki, eppus tit philald / phiensis in arabia Auxil. Craco / ven, altare hoc portatile con / secravit et Reliquias Eses. Nn. / brittcia rp. et florii in eo / inclusit” oraz podpisy piórem niebieskim oraz fragment pieczęci krakowskiej Bazyliki metropolitalnej.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz boczny w kościele w Łapszach Niżnych powstał w drugiej dekadzie XVIII wieku w stylu późnobarokowym. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza (figury aniołów) wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach. Rzeźby tego artysty posiadają bardzo małe usta, podłużne oczy okolone wąską linią brwi, małe i proste nosy, średniej długości włosy, zaczesane do tyłu bujnymi lokami i zasłaniające uszy oraz małe dłonie wyrzeźbione bez większej dokładności anatomicznej. Ponadto rzeźby stoją zwykle w statecznych pozach, których niewielką ekspresję podkreślają delikatny kontrapost i miękka draperia szat. Typowe dla tego artysty jest również ułożenie stóp aniołka asystującego świętemu Sebastianowi w kościele w Krempachach, który podobnie jak anioły w ołtarzu bocznym w kościele w Łapszach Niżnych ma prosto złączone nogi i specyficznie rozstawione na boki stopy.

Streszczenie

Ołtarz boczny w kościele w Łapszach Niżnych powstał w drugiej dekadzie XVIII wieku w stylu późnobarokowym. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach.

Bibliografia