Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Dzieje ołtarza są praktycznie nieznane. Wiadomo, że znajdował się w nim obraz Matki Boskiej (obecnie w ołtarzu głównym). Cztery ołtarze były wzmiankowane już w aktach wizytacji z 1644 i 1663 roku. Natomiast w protokołach wizytacji z 1729 roku zapisano: „2. In Maiori choro a parte sinistra B. V. Mariae ur fertur gratiosa structura elegantiosis sparsim deauratum sparsim nigro colore depictum”.

Opis

Ołtarz ustawiony na kamiennym podwyższeniu, przyścienny, architektoniczny, jednoosiowy, dwukondygnacyjny ze zwieńczeniem. Podstawa ołtarza skrzyniowa, na niej kamienna mensa z centralnie umieszczonym portatylem. Antepedium późne (secesyjne), datowane na odwrocie „1914”, ozdobione figurą anioła trzymającego wstęgę z napisem „AVE MARIA” i rzeźbionym ornamentem ze złoconych liści winogron i srebrzonych lilii. Retabulum jest flankowane dwiema parami ustawionych uskokowo i osadzonych na wysokich cokołach kolumn kompozytowych, ozdobionych główkami aniołków ujętych dekoracją małżowinową. Kolumny dźwigają belkowanie z wydatnym, przełamującym się gzymsem ozdobionym ornamentem małżowinowym. Nad belkowaniem trójkątny przyczółek z rzeźbioną figurą Boga Ojca w polu tympanonu i figurami aniołów na jego bokach. Druga kondygnacja ołtarza jest flankowana pojedynczymi kolumienkami i kanelowanymi pilasterkami korynckimi, ustawionymi na wysokich cokołach. Boki ozdobione uszami w kształcie małżowiny. Na zewnątrz kolumn, na osiach kolumn zewnętrznych niższej kondygnacji, ustawione na impostach figury: św. Kazimierza po lewej stronie, św. Stanisława po prawej. Kolumny podpierają belkowanie z przełamującym się gzymsem ozdobionym ornamentem małżowinowym, ponad którym zwieńczenie w formie przyczółka odcinkowego przerwanego. Łuk przyczółka profilowany z uskokami, dekorowany ornamentem małżowinowym. Pośrodku zwieńczenia, w przerwanym przyczółku rzeźba św. Michała Archanioła, ustawiona na wysokim cokole z dekoracją w formie bukietu granatów otoczonych liśćmi akantu. Po bokach, na osiach kolumn rzeźbione figury: św. Barbary po lewej stronie i św. Jana Chrzciciela po stronie prawej. Pomiędzy impostami kolumn, w predelli profilowana płycina w kształcie leżącego prostokąta z wyciętymi uskokowo górnymi narożnikami. W niej obraz olejny na płótnie (przyklejony do struktury) ze sceną Nawiedzenia św. Elżbiety. W polu środkowym pierwszej kondygnacji obraz z przedstawieniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w profilowanej ramie w kształcie stojącego prostokąta, ozdobionej ornamentem małżowinowym. W drugiej kondygnacji pole środkowe w kształcie prostokąta leżącego (zbliżonego do kwadratu), obwiedzione frezowaną ramką, z wpisaną w nią ramą o kształcie oktagonalnym, profilowaną i ozdobioną ornamentem małżowinowym, z obrazem przedstawiającym św. Antoniego. Strukturę retabulum, a także prostokątne płyciny zdobiące cokoły i tło kolumn, podkreślają frezowane ramki. Kolumny, pilastry, kapitele, ornamenty, obramienia płycin i belkowania, frezowane ramki złocone. Ramy obrazów złocone i polichromowane. Rzeźby złocone, srebrzone i polichromowane.

Zarys problematyki artystycznej

W strukturze ołtarza uwagę zwraca interesujący sposób ustawienia kolumn wysuniętych i cofniętych oraz zwieńczenie z ośmiobocznym polem i wielofigurową grupą rzeźbiarską. Jest mało prawdopodobne, jak twierdził Michał Wardzyński, iż taki typ nastawy reprezentowany w Polsce – obok ołtarza w kościele w Rudawie – przez ołtarz w kościele parafialnym w Strzelcach Opolskich (lata siedemdziesiąte XVII wieku) i ołtarz w kościele luterańskim w Jaworze (Michał Szchneider, 1672) wywodził się z Antwerpii. W Polsce upowszechnić go mógł Giovanni Battista Gisleni, a świadczyć o tym może jeden z rysunków (tzw. szkicownika Chiaverego). Ukazany na nim ołtarz jest bardzo podobny do tego w Rudawie. Z wyjątkiem kształtu pola w zwieńczeniu identyczny jest uskokowy rozstaw kolumn, anioły leżące na przyczółku i figury flankujące zwieńczenie z przerwanym przyczółkiem. Nie można wykluczyć, że projekt rudawskiego ołtarza kapituła katedralna zamówiła u królewskiego architekta pracującego w Krakowie, m.in. dla biskupa Piotra Gembickiego. Na uwagę zasługuje również fakt umieszczenia w przyczółku figury Boga Ojca oraz dwóch leżących aniołów. Z podobnym zestawieniem mamy do czynienia w ołtarzu głównym w kościele w Spytkowicach autorstwa Georga Zimmermanna, a wykonanym być może według projektu Gisleniego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Rudnica Ewa, Inwentarz kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych w Rudawie, praca licencjacka napisana w Instytucie Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie pod kierunkiem dr. Józefa Skrabskiego, Kraków 2011.

Streszczenie

Ołtarz jest datowany na trzecią ćwierć XVII wieku, pierwotnie z wizerunkiem Matki Boskiej (obecnie w ołtarzu głównym), a być może zaprojektowany przez Giovanniego Battistę Gisleniego. Obecnie w ołtarzu znajdują się obrazy „Najświętsze Serce Pana Jezusa”, „Nawiedzenie św. Elżbiety” (w predelli), „Św. Antoni Padewski” (w zwieńczeniu) oraz figury świętych Stanisława, Kazimierza, Barbary, Jana Chrzciciela i Michała Archanioła zabijającego smoka.

Bibliografia