Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w 1772 roku do nowo wybudowanego kościoła św. Walentego w Krempachach z 1761 roku. W polu głównym ołtarza znajduje się obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z drugiej połowy XVIII wieku. Według przedwojennego inwentarza, a także „Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce” z 1953 roku w ołtarzu znajdował się również obraz błogosławionej Kingi z 1772 roku. Obraz ten zaginął jednak w latach siedemdziesiątych XX wieku w niewyjaśnionych okolicznościach. Według jednego z badaczy został przeniesiony do kościoła parafialnego św. Marcina w Krempachach. Obraz przedstawiał błogosławioną Kingę w królewskim stroju, okrytą gronostajowym płaszczem spiętym broszą, z koroną na głowie. Przed nią, na stoliku leżały insygnia królewskie oraz grudka soli z pierścieniem. Ołtarz z obydwoma obrazami był wzmiankowany w wizytacji biskupiej z 1832 roku „altera est ara. collateralis Immaculatae Conceptionis B. M. V. et es Cunegundis”

Opis

Ołtarz jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa sarkofagowa. Nastawa osadzona na cokole, flankowana dwoma spływami wolutowymi, obficie dekorowanymi rocaille'ami. W polu głównym, w płytkiej niszy w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. W dolnej części kondygnacji prostokątne pole utworzone z rocaille'i. Zwieńczenie o wielkości kondygnacji w formie promienistej glorii, z gołębicą Ducha Świętego w polu, wokół której uskrzydlone główki aniołków na tle obłoków oraz rocaille'e spięte u góry koroną w typie otwartym. Struktura polichromowana na kolor jasno i ciemnobeżowy, detale, ornamentyka i profilowania złocone. Taki sam ornament zdobi narożniki mensy, ryzality w cokole, ujmuje również pole obrazowe na jego dłuższych bokach oraz w zwieńczeniu pola.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Walentego w Krempachach, wobec braku dokumentów archiwalnych ustalenia wykonawców, nie podjęto próby wskazujących choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Ołtarz ozdobiony jest ornamentem rocaille'owym, charakterystycznym dla sztuki trzeciej ćwierci XVIIII wieku. Powstał w niedługim czasie po wybudowaniu kościoła w 1772 roku. Ukazuje bogactwo form rokoka przejawiające się w przepychu ornamentu i złoconej faktury. Bogactwo dekoracji ornamentalnej i rzeźbiarskiej jest charakterystyczne dla sztuki spiskiej, w której dominuje ona nad dekoracją malarską. W dziele ujawnia się niezwykła inwencja twórcy, wykraczająca poza znany schemat nastaw ołtarzowych aediculowych z podporami. Przez niektórych badaczy ołtarz nazywany jest ze względu na swą niezwykłą formę „feretronowym”. Punktem dominującym w strukturze ołtarza jest oprócz przepychu ornamentu ogromna gloria wieńcząca nastawę, wielkością odpowiadająca wysokości całej kondygnacji. Rozwiązanie to było stosowane w XVIII wieku w małej architekturze (w ambonach, ołtarzach, portalach itp.). Jego geneza sięga twórczości Gianlorenzo Berniniego, jakkolwiek szybko rozpowszechniła się w również w Polsce. Jednym z pierwszych twórców w Małopolsce stosującym promienistą glorię w zwieńczeniach małej architektury był rzeźbiarz Antoni Frączkiewicz.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry, widoczne niewielkie przybrudzenia.

Streszczenie

Ołtarz powstał w 1772 roku do nowo wybudowanego kościoła św. Walentego w Krempachach z 1761 roku. W polu głównym ołtarza znajduje się obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z drugiej połowy XVIII wieku. Według przedwojennego inwentarza, a także „Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce” z 1953 roku w ołtarzu znajdował się również obraz błogosławionej Kingi z 1772 roku. Obraz ten zaginął jednak w latach siedemdziesiątych XX wieku w niewyjaśnionych okolicznościach. Według jednego z badaczy został przeniesiony do kościoła parafialnego św. Marcina w Krempachach. W dotychczasowych studiach nad wyposażeniem kościoła św. Walentego w Krempachach, wobec braku dokumentów archiwalnych poświadczających wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Ołtarz ozdobiony jest ornamentem rocaille'owym, charakterystycznym dla sztuki trzeciej ćwierci XVIIII wieku. Ukazuje bogactwo form rokoka przejawiające się w przepychu ornamentu i złoconej faktury. Przepych ten jest charakterystyczny dla sztuki spiskiej, w której dekoracja rzeźbiarska i ornamentalna dominuje nad dekoracją malarską.

Bibliografia