Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa pierwotnie znajdował się w kościele św. Norberta w Krakowie. W 1796 roku zakupiła go parafia pw. Matki Boskiej Pocieszenia w Bieńkówce do nowo wybudowanego kościoła: „Ołtarze poboczne dwa, kupiła gromada od Panien Norbertanek przy Wiślnej Bramie w Krakowie za 200 reńskich” . W 1895 roku na ołtarzu umieszczono figurę Najświętszego Serca Pana Jezusa, a w jego zwieńczeniu obraz św. Barbary, co odnotowano w kronice parafialnej: „I dwie statuy z aksamitnemi myszami do małych ołtarzy, tj. Serca Pana Jezusa i Najświętszej Maryi panny z Lourdes — ostatnia kupiona przez Ks. Szewczyka, a pierwsza z obydwoma myszami kupiona przez Józefa i Agatę Pająków z Bieńkówki za 150 zł, a druga 100 zł i dano wymalować 2 obrazy do małych ołtarzy w gorze za cenę 50 zł, św. Józefa i św. Barbarę, na który to cel złożył Baltazar Biedrawa z Jachówki 10 zł, a Błażej Rymarczyk z Bieńkówki 6 zł 80 ct”. Zakup rzeźby Najświętszego Serca Pana Jezusa w zakładzie Kazimierza Mieczysława Chodzińskiego zrelacjonował również ksiądz Józef Bylica w liście do Prezydium Biskupiego w Krakowie z 22 czerwca 1895: „2 poboczne [ołtarze] w bieżącym miesiącu do porządku przyprowadzone; jeden Serca PJ. a drugi N. Maryi P. z Lourdes. Figury w obydwóch wykonane zostały z prawdziwym gustem w zakładzie artystycznym P. Chodzińskiego w Krakowie i pozyskały też całkowicie uznanie i zadowolenie tak swoich, jak i obcych".

Na początku XXI wieku ołtarz sprofanowali złodzieje, którzy skradli z wyposażenia kościoła kilkanaście figur aniołków, część z nich udało się odzyskać.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, z drewnianą mensą i kamiennym portatylem. Mensa ustawiona na niskim stopniu, na ściance frontowej zdobiona płyciną w kształcie leżącego prostokąta z płaskorzeźbionym monogramem IHS w polu. Nastawa ołtarzowa na zdwojonym cokole, ujęta parą ukośnie ustawionych filarów, podtrzymujących przerwane nad osią środkową belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem i ukośnie ustawionym przerwanym, segmentowym przyczółkiem z usadzoną na nim parą aniołków. W polu środkowym głęboka, trójboczna wnęka, zamknięta półkoliście, z rzeźbą Najświętszego Serca Pana Jezusa, ujęta prostokątną, profilowaną ramą. Nad polem środkowym owalny kartusz z monogramem IHS na czerwonym polu, ujęty ornamentyką roślinną. Retabulum flankowane parą rzeźb: św. Piotra po prawej i św. Pawła po lewej stronie, ustawionych na wolutowych cokołach.

Zwieńczenie w kształcie stojącego prostokąta o uciętych bokach ujętych spływami wolutowymi, zamknięte gzymsem w formie łuku nadwieszonego, z ażurową, rocaille’ową dekoracją u szczytu; w polu obraz z przedstawieniem św. Barbary. Gzyms zdobiony rzędem stylizowanych palmetek. Trzony podpór zdobione dwiema, splecionymi gałązkami róży, spiętymi u góry karbowaną wstęgą; kapitele w formie konsolek w kształcie esownicy, zdobione ornamentyką stylizowanych akroterionów akantowych.

Struktura polichromowana w kolorze beżowym; wnęka i kapitele w kolorze różowym; ornamentyka i partie detalu architektonicznego złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa wraz z drugim ołtarzem bocznym z kościoła w Bieńkówce (Matki Bożej z Lourdes) mają niezwykłą metrykę pochodzenia. Pierwotnie stanowiły wyposażenie kościoła św. Norberta w Krakowie, założonego około 1635 roku przez Dorotę Kącką, ksienię zwierzyniecką. Na początku XIX wieku decyzją władz austriackich norbertanki musiały opuścić świątynię i kościół św. Norberta przekazano parafii grekokatolickiej. W związku z przejęciem kościoła podjęto decyzję o sprzedaży jego wyposażenia. Transakcja ta jest przykładem powszechnego, wtórnego obrotu dziełami sztuki sakralnej, zakrojonego na szeroką skalę. Niestety rzadko w takich przypadkach wyprzedaży wyposażenia kościelnego udaje się ustalić na podstawie źródeł los poszczególnych zabytków. Szczęśliwie dla kościoła w Bieńkówce w kronice parafialnej pod datą 1796 zapisano: „Ołtarze poboczne dwa, także kupiła gromada od Panien Norbertanek przy Wiślnej Bramie w Krakowie za 200 reńskich”. Niestety nie zachowały się oryginalne figury i obrazy z kompletu ołtarzy. W 1895 roku w zakładzie Kazimierza Mieczysława Chodzińskiego w Krakowie zamówiono nową rzeźbę do ołtarza przedstawiającą Najświętsze Serce Pana Jezusa. W tym samym roku zamówiono również obraz do zwieńczenia ołtarza z wizerunkiem św. Barbary. Analiza stylistyczna pozwala przypuszczać, że jedynie aniołek po lewej stronie, usadzony w zwieńczniu ołtarza pochodzi z jego pierwotnego, rokokowego wystroju. Aniołek po prawej jest rekonstruowany, zapewne po kradzieży.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, ołtarz odnowiono w 1887 roku.

Streszczenie

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa jest doskonałym przykładem wtórnego obrotu dziełami sztuki sakralnej, o niezwykłej metryce pochodzenia. W 1796 roku ołtarz zakupiono z nieistniejącego już w strukturze kościoła rzymsko-katolickiego kościoła św. Norberta w Krakowie. Ołtarz zdobią nowe rzeźby, m. in. figura Najświętszego Serca Pana Jezusa zamówiona w 1895 roku w zakładzie Kazimierza Mieczysława Chodzińskiego w Krakowie, fundacji Józefa i Agaty Pająków z Bieńkówki.

Bibliografia