Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w 1778 roku po pożarze piętnastowiecznego kościoła, przed konsekracją nowej świątyni. W kronice parafialnej pojawiła się informacja o fundacji Krzysztofa Chaydzieńskiego, jednak nie wiadomo czy ten zapis odnosi się do ołtarza Matki Boskiej Różańcowej.

W 1898 roku przeprowadzono bliżej nieokreślone prace konserwatorskie. Ołtarz został gruntownie odnowiony w 1929 roku przez firmę „Małek” z Krakowa według projektu Jana Bukowskiego (m.in. złocenia). W 1966 roku przemalowano zielono-niebieskie części architektoniczne na kolor kremowy, z pozostawieniem dawnych złoceń.

Opis

Ołtarz przyścienny, narożny, usytuowany po prawej stronie, w pierwszym od prezbiterium przęśle nawy, przy ścianie tęczowej. Architektoniczny, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa murowana, prostopadłościenna, w typie skrzyniowym, z relikwiami nieznanego z imienia jednego ze świętych męczenników. Antepedium z blachy w drewnianej ramie, z monogramem imienia Jezus w centrum. Niewielkie, drewniane tabernakulum architektoniczne, na cokole. Jednoskrzydłowe drzwiczki zdobione płaskorzeźbionym kielichem z hostią, flankowane pilastrami o trzonach spływających wolutowo, podtrzymujących wyłamany gzyms. Nastawa ołtarzowa wsparta na flankujących mensę wysokich, dwudzielnych postumentach, dekorowanych złoconymi płycinami zdobionymi rocaille'em. Części boczne na całej wysokości ustawione ukośnie w stosunku do osi środkowej ołtarza. Wysunięte przed zdwojone pilastry z trzonami dekorowanymi rocaille'ami, kolumny o kanelowanych na całej wysokości, złoconych trzonach i kompozytowych kapitelach, dźwigają bogato profilowane, gierowane, pełne belkowanie, wyłamane na osi podpór. Wieńczy je przerwany, półkolisty przyczółek. W polu nastawy złocona, profilowana rama o kształcie stojącego, podciętego półkoliście u podstawy prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem. Poniżej i powyżej złocone aplikacje w formie mocno przestylizowanych liści akantu i muszli palmetowych. Wewnątrz wysuwane dwa obrazy: z Matką Boską Różańcową w sukience i ze św. Anną (obecnie niedostępny – popsuty mechanizm wysuwający). Na belkowaniu osadzony rocaille'owy kartusz. Zwieńczenie o wykrojonych wolutowo bokach zamknięte łukiem wklęsło-wypukłym, utworzonym przez dwie przeciwstawne woluty. U szczytu złocona, ażurowo wycinana muszla palmetowa. W polu zwieńczenia obraz na płótnie ze św. Józefem i Dzieciątkiem w kształcie stojącego prostokąta o ściętych krawędziach dolnych i wklęsłych bokach, zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem. Flankują go dwie niewielkie aplikacje rocaille'owe. Na tylne postumenty cokołu spływają woluty, lewa z monogramem maryjnym.
Ołtarz obecnie przemalowany na kremowo. Ornamenty, załamania profili, ramy, trzony kolumn są złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Struktura ołtarza bocznego Matki Boskiej Różańcowej, podobnie jak w przypadku znajdującego się w kościele ołtarza bocznego poświęconego Niepokalanemu Poczęciu Najświętszej Marii Panny, stanowi przykład zdynamizowanego nurtu w małopolskiej rzeźbie ołtarzowej drugiej połowy XVIII wieku, którego protagonistami byli Baltazar Fontana oraz pozostający pod jego wpływem Antoni Frączkiewicz. Nurt frączkiewiczowski w rzeźbie małopolskiej jest zjawiskiem długotrwałym (sięga nawet początku XIX wieku) i znajdującym stosunkowo szerokie oddziaływanie. Wykształcił się on w lokalnym środowisku i pozostaje dla niego charakterystyczny. Zaanektowany został przez rzeźbiarzy kształcących się na miejscu, nieulegających wpływom innych warsztatów – stąd widoczne, postępujące z czasem uproszczenia oraz prowincjonalizacja. Pozbawioną rzeźb strukturę ołtarzową charakteryzuje podobny, jak w przypadku drugiego wspomnianego ołtarza, układ i sposób opracowania detalu architektonicznego ze skośnie ustawionymi cokołami kolumn wspierających przerwany, półkolisty przyczółek.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, miejscowo odspojona i spękana farba. W stosunku do stanu z 1995 roku brak postaci dwóch aniołów siedzących na belkowaniu oraz bocznych uszaków. Popsuty mechanizm odsłaniający spodni obraz.

Literatura

Jerzy Szablowski, Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, z. 4: Powiat chrzanowski, Warszawa 1952, s. 4.

Anna Dettloff, Rzeźba krakowska drugiej połowy wieku XVIII. Twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013, s. 18-22.

Streszczenie

Ołtarz boczny Matki Boskiej Różańcowej stanowi przykład lokalnej produkcji warsztatowej, ulegającej wpływom twórczości wybitnych, osiemnastowiecznych rzeźbiarzy krakowskich – Baltazara Fontany oraz działającego pod jego wpływem Antoniego Frączkiewicza.