Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Ołtarz fundowany przez Krzysztofa Chaydzieńskiego, zbudowany w 1778 roku przed konsekracją nowego kościoła, po pożarze piętnastowiecznej świątyni.
Obraz w głównym polu ołtarzowym z Matką Boską Niepokalanie Poczętą pędzla Wojciecha Eljasza-Radzikowskiego, podobnie jak wyjęty z ołtarza obraz z przedstawieniem Anioła Stróża. Radzikowski wykonał dla babickiego kościoła także inne obrazy (Droga Krzyżowa?).
W 1898 roku przeprowadzono bliżej nieokreślone prace konserwatorskie. Kompleksową renowację wykonała w 1929 roku firma „Małek” z Krakowa, według projektu Jana Bukowskiego (m.in. nowe złocenia). W 1966 roku przemalowano zielono-niebieskie architektoniczne części ołtarza na kolor kremowy, z pozostawieniem dawnych złoceń.

Opis

Ołtarz przyścienny, narożny, usytuowany po lewej stronie, w pierwszym od prezbiterium przęśle nawy, przy ścianie tęczowej. Architektoniczny, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa murowana, prostopadłościenna, w typie skrzyniowym, z relikwiami nieznanego z imienia świętego męczennika. Antepedium z blachy w drewnianej ramie, z monogramem maryjnym w centrum. Niewielkie, drewniane tabernakulum jednodrzwiowe; lekko wypukłe drzwiczki zdobione płaskorzeźbionym kielichem z hostią wkomponowanym w złoconą płycinę zamkniętą łukiem nadwieszonym. Boki tabernakulum ujęte wolutowymi esownicami ustawionymi ukośnie w stosunku do jego lica. Zwieńczenie w formie przeciwstawnych wolut zdobionych rocaille'em. Nastawa ołtarzowa wsparta na flankujących mensę wysokich, dwudzielnych postumentach dekorowanych złoconymi płycinami zdobionymi rocaille'em. Części boczne na całej wysokości ustawione ukośnie w stosunku do osi środkowej ołtarza. Wysunięte przed zdwojone pilastry z trzonami dekorowanymi rocaille'ami, kolumny o kanelowanych na całej wysokości, złoconych trzonach i kompozytowych kapitelach, dźwigają bogato profilowane, gierowane, pełne belkowanie, wyłamane na osi podpór. Wieńczy je przerwany, półkolisty przyczółek. W polu nastawy złocona, profilowana rama o kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem. Na jej boku, z prawej strony nałożona złocona aplikacja kwiatowa. Wewnątrz wysuwane dwa obrazy: z Matką Boską Niepokalanie Poczętą i Aniołem Stróżem (obecnie wyjęty) pędzla Wojciecha Eljasza-Radzikowskiego. Na belkowaniu osadzony rocaille'owy kartusz. Zwieńczenie o wykrojonych wolutowo bokach zamknięte łukiem wklęsło-wypukłym utworzonym przez dwie przeciwstawne woluty. U szczytu złocona, ażurowo wycinana, muszla palmetowa. W polu obraz na blasze ze św. Antonim Padewskim i Dzieciątkiem Jezus w kształcie stojącego prostokąta o ściętych krawędziach dolnych i wklęsłych bokach, zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem. Flankują go dwie, niewielkie aplikacje rocaille'owe. Na tylnych postumentach cokołu dwie dużych rozmiarów, pełnoplastyczne rzeźby aniołów. Postaci stojące w silnym kontrapoście, o tanecznych, dynamicznych pozach. Ciała muskularne, odziane w bogate, złocone, mocno fałdowane szaty. Skrzydła złocone, karnacje polichromowane. Po obu bokach ołtarza niewielkie uszy utworzone z rocaille'ów. Ołtarz obecnie przemalowany na kremowo. Ornamenty, załamania profili, ramy, trzony kolumn złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Struktura ołtarza bocznego poświęconego Niepokalanemu Poczęciu Najświętszej Marii Panny stanowi przykład zdynamizowanego nurtu w małopolskiej rzeźbie ołtarzowej drugiej połowy XVIII wieku, którego protagonistami byli Baltazar Fontana oraz pozostający pod jego wpływem Antoni Frączkiewicz. Nurt frączkiewiczowski w rzeźbie małopolskiej jest zjawiskiem długotrwałym (sięga nawet początku XIX wieku) i znajdującym stosunkowo szerokie oddziaływanie. Wykształcił się on w lokalnym środowisku i pozostaje dla niego charakterystyczny. Zaanektowany został przez rzeźbiarzy kształcących się na miejscu, nieulegających wpływom innych warsztatów – stąd widoczne, postępujące z czasem uproszczenia oraz prowincjonalizacja. Zdobiące ołtarz figury aniołów, spowite obfitymi szatami o licznych fałdowaniach artykułowanych miękką linią, głównie dzięki ich upozowaniu oraz układowi draperii w partii nóg, stanowią pewien refleks twórczości Frączkiewicza, którego dzieła „cechuje wirtuozeria i biegłość warsztatowa” wyrażające się w sposobie modelowania ciał i włosów, fałdowań draperii, specyficznych póz, gestów, czy fizjonomii i mimiki.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, tabernakulum z odspojeniami farby i spękaniami drewna. W stosunku do stanu z 1995 roku brakuje postaci aniołów siedzących na odcinkach przyczółka oraz róż zdobiących ramę obrazu w głównym polu ołtarzowym.

Literatura

Szablowski Jerzy, Katalog zabytków sztuki w Polsce, t.1, z. 4: Powiat chrzanowski, Warszawa 1952, s.4.

Natanek P., Informator Architektury krakowskiej 2000. Parafie i Kościoły, Kraków 2000.

Dettloff Anna, Rzeźba krakowska drugiej połowy wieku XVIII. Twórcy, nurty i tendencje, Kraków 2013, s. 18-22.

Streszczenie

Wykonany w 1778 roku ołtarz boczny z wizerunkiem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny prezentuje wypływ twórczości działających w XVIII wieku w Krakowie wybitnych rzeźbiarzy – Baltazara Fontany oraz pozostającego pod wpływem jego twórczości Antoniego Frączkiewicza.