Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

W literaturze przedmiotu powtarzana była błędna informacja, jakoby ołtarz z figurą św. Onufrego modlącego się w grocie był pamiatką z gotyckiego kościoła, która przetrwała wszystkie pożary. Powstanie omawianego retabulum wiąże się z wcześniejszym kultem tego świętego w świątyni gdowskiej. Ołtarz wzmiankowany był w aktach wizytacji z 1748 roku, jako czwarty, zapewne jeszcze pozbawiony nastawy. Retabulum najpewniej zostało wybudowane w trzeciej ćwierci XVIII wieku.
Po raz pierwszy było wspomniane w inwentarzu z 1846 roku. Grotę w tym ołtarzu opisano dopiero w 1902 roku, gdy zakupiono do niej figury Matki Boskiej z Lourds i Bernadety Soubirous, które miały być tam stawiane w okresie majowych nabożeństw. Wynika z tego, że najpewniej w arkadzie ołtarza pierwotnie znajdowała się figura św. Onufrego przed krucyfiksem. Przed 1902 roku zaaranżowano w niej grotę lurdzką, w której prawdopodobnie wymiennie umieszczano św. Onufrego i Matkę Boską z Bernadetą Soubirous. Ołtarz był określany w archiwaliach również jako św. Sebastiana z uwagi na obraz tego świętego w zwieńczeniu i jako taki był wymieniony w kronice w 1905 roku, w której zanotowano wiadomość o jego odnowieniu kosztem 600 koron. Retabulum było konserwowane razem z całym wyposażeniem kościoła w latach 1976-1979 oraz w 1998 roku.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Pierwsza kondygnacja w formie arkady, flankowana parą zdwojonych pilastrów dźwigających imposty i półkolistą profilowaną archiwoltę, ujętą spływami wolutowymi utworzonymi z rocaille'u. Pilastry dekorowane różanymi gałązkami, uszy utworzone z analogicznego motywu. Zwieńczenie w formie rocaille'owego kartusza z obrazem św. Sebastiana. W arkadzie rzeźbiona grota z figurą św. Onufrego przed krucyfiksem. Tło malowane z przedstawieniem wnętrza groty oraz prześwitu z górskim krajobrazem. Polichromia ołtarza jasnozielona z pozłacanymi profilami i ornamentyką.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz św. Onufrego przyjmuje architektoniczną formę arkady, której łuk kształtowany jest przez rocaille tworzący również niearchitektoniczne zwieńczenie w postaci obrazu św. Sebastiana ujętego ornamentem. Retabulum stanowi wyłącznie ramę dla wykonanej póżniej groty z figurami, która wypełnia całkowicie pole arkady. Rzeźbiarska grupa przedstawiająca św. Onufrego modlącego się przed krucyfiksem stanowi dużą rzadkość, a jako główne przedstawienie w ołtarzu niemal ewenement. Zbliżony przykład retabulum, jednakże wyłącznie z figurą świętego w polu głównym, znajdował się niegdyś w kaplicy św. Onufrego w Stroniu Śląskim (1732), niestety nie zachował się do dziś. Groty lurdzkie stanowiły naśladownictwo Groty Massabielle, w której w 1858 roku miała miejsce seria objawień Matki Boskiej Bernadecie Soubirous. Wykonywane były najczęściej przez profesjonalnych budowniczych grot ("Grottenbauer") jako naturalne aranżacje z wykorzystaniem naturalnego krajobrazu lub jako sztuczne groty. Te ostatnie realizowano również w przestrzeniach kościołów i kaplic, jako samodzielne groty lub umiejscowione w polach głównych nastaw ołtarzowych. Apogeum powstawania grot lurdzkich odnotowano w pierwszej ćwierci XX wieku, w związku z pięćdziesiątą rocznicą objawień (1908 rok).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Retabulum było konserwowane razem z całym wyposażeniem kościoła w latach 1976-1979 oraz w 1998 roku.

Streszczenie

Powstanie omawianego retabulum wiąże się z wcześniejszym kultem św. Onufrego w świątyni gdowskiej. Obecny ołtarz notowany był w 1748 roku, jakkolwiek retabulum z figurami zostało wykonane w trzeciej ćwierci XVIII wieku. Przed 1902 roku zaaranżowano w niej grotę lurdzką, w której prawdopodobnie wymiennie umieszczano rzeźby św. Onufrego i Matki Boskiej z Bernadetą Soubirous. Groty lurdzkie stanowiły naśladownictwo Groty Massabielle, w której w 1858 roku miała miejsce seria objawień Matki Boskiej Bernadecie Soubirous.

Bibliografia