Ambona

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Kęty
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Małgorzaty i św. Katarzyny
Miejsce przechowywania
północna ściana nawy
Identyfikator
DZIELO/23775
Kategoria
ambona
Ilość
1
Czas powstania
tuż po 1730 roku
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ambona w kościele św. Jana Kantego w Kętach została wykonana przez Piotra Rojowskiego tuż po 1730 roku. W „Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce” jest datowana na okres przed 1748 rokiem. W 1752 roku kolejny prebendarz kościoła, ksiądz Jan Kanty Sierosławski odnotował, że przeprowadzono wówczas pewne prace renowacyjne polegające na pomalowaniu i pozłoceniu ambony kosztem zmarłego Jana Wędzińskiego z Przeciszowa.

Opis

Ambona zawieszona jest na ścianie, z wejściem w zaplecku. Kosz ambony, na rzucie owalu, artykułują cztery pilastry osadzone na obiegającym jego podstawę cokole, wspierające wyłamujący się ponad nimi gzyms wieńczący. Podwieszenie kosza jest w formie czterech wolutowych kabłąków spiętych spłaszczonym pierścieniem. Zaplecek jest w formie prostokątnej płyciny ujętej parą pilastrów wspierających wyłamujące się ponad nimi belkowanie z wydatnym gzymsem. Zwieńczenie ma formę półkolistego przyczółka. Pola kosza ambony wypełniają płaskorzeźbione przedstawienia trzech świętych Janów. W środkowym znajduje się św. Jan Kanty siedzący przy pulpicie z otwartą księgą, poniżej znajduje się

kartusz herbowy, o krawędziach zdobionych ornamentyką akantową, z napisem: „Et lex / clementia / in linqua / eius”, natomiast w medalionie powyżej jest zamknięta księga z siedmioma pieczęciami. Po lewej znajduje się św. Jan Ewangelista, poniżej na kartuszu napis: „Quia verum est testimo/nium eius”, w medalionie zaś klatka. Po prawej jest przedstawienie św. Jana Chrzciciela z kartuszem z napisem: „Et enim / manus Domini / errat /cum / suo” oraz medalionem ze znakiem ręki trzymającej trąbę. Pilastry zdobią motywy kampanulli oraz uskrzydlonych główek anielskich, z których niektóre są na tle konch. Tuż pod gzymsem wieńczącym podwieszona jest girlanda kwiatowa. Belkowanie zaplecka ambony wsparte jest dodatkowo na wolutowych wspornikach, trzony pilastrów zdobią kampanulle. Po środku płyciny zaplecka, nad wejściem znajduje się ujęty akantem kartusz herbowy z napisem: „Docebit vos omnia”. Zwieńczenie ambony zdobią figurki dwóch par aniołków, z czego jedna usytuowana jest na krawędziach przyczółka, druga wypełnia pole tympanonu. Ukazane naprzeciw siebie w pozycjach półleżących, o przeplatających się nogach obuczącz podtrzymują otwartą księgę z napisem: „EVANGELIUM IESU CHRISTI”. Szczyt zwieńczenia jest w formie promienistej glorii z gołębicą Ducha Świętego po środku. Struktura ambony jest pomalowana na biało, podobnie, jak odsłonięte partie ciał aniołków. Detal architektoniczny, ornamnetyka, szaty i skrzydła są złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Jednym z cenniejszych elementów wyposażenia kościoła św. Jana Kantego w Kętach jest barokowa ambona. Jej długo nieidentyfikowany autor łączony był ze środowiskiem morawskim, co znalazło umocowanie w sporządzonym między 1732, a 1752 roku wpisie w „Liber memorabilium” następującej treści: „Ambonam comparavi in Moravia sculptan maximis dignissimam basilicis”.

Według ustaleń Anny Dettloff autorem ambony był działający w pierwszej połowie XVIII wieku Piotr Rojowski, prawdopodobnie spokrewniony z Wojciechem Rojowskim od którego pobierał nauki. Sylwetkę artysty odkrył podczas badań w Archiwum Katedry i Kurii w Krakowie ksiądz Bolesław Przybyszewski. Wobec szczupłości wiedzy zachowanej na temat Piotr Rojowskiego warto przytoczyć fragment tekstu źródłowego, w którym określony został mianem „famatus Petrus Roiowski civis Cracoviensis et sculptor altarium pricipalis actor” (sławny Piotr Rojowski mieszczanin krakowski i rzeźbiarz, znamienity wykonawca ołtarzy). W 1724 roku wykonał ołtarz główny kaplicy św. Jana Kantego w Kętach, co dotychczas stanowi jego jedyne, udokumentowane źródłowo dzieło. Zlecenie to obejmowało także zapewne parę ołtarzy bocznych i ambonę, które powstały najprawdopodobniej tuż po 1730 roku.

„Cechy stylowe i formalne dzieł Piotra Rojowskiego świadczą, że był jednym z wielu krakowskich naśladowców Baltazara Fontany”, autora wystroju kościoła św. Anny w Krakowie. W zestawieniu z ołtarzem głównym w kościele św. Jana Kantego w Kętach struktury zarówno ołtarzy bocznych, jak i ambony prezentują zdecydowanie bardziej rozwinięte stylowo formy. Zaobserwować można także, iż w ich przypadku w miejscu ornamentyki akantowej pojawiły się zdobienia regencyjne. Ciekawostkę stanowi także fakt, iż w tzw. „Wzorniku Zbigniewa Rewskiego” zachował się rysunkowy projekt ambony. Anna Dettloff, zidentyfikowała szkic z zachowaną w kęckim kościele realizacją, zwracając przy tym uwag, iż wiernie oddaje ona szczegóły projektu precyzyjnie wykonanego tuszem. Ponieważ nie jest on sygnowany wysunięto przypuszczenie, iż wykonał go sam Rojowski. Za połączeniem w jeden zespół wspomnianych elementów wyposażenia kościoła przemawia szereg wspólnych cech stylowych, charakteryzujących się wysokim poziomem artystycznym. Jedną z najwydatniejszych jest kolorystyka – utrzymana w bieli struktura skontrastowana jest ze złoceniami dekoracji ornamentalnych. Podobny zestaw barw charakteryzuje rzeźbione sylwetki postaci, gdzie biel została przyporządkowana odsłoniętym partiom ciała, natomiast złocenia pokrywają szaty oraz atrybuty.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Spękania warstwy gruntu, zabrudzenia powierzchni, silne przetarcia warstwy złoceń i srebrzeń

Streszczenie

Pięknym pod względem formy i ciekawym ikonograficznie obiektem jest ambona znajdująca się w kościele św. Jana Kantego w Kętach. Wykonana została około 1730 roku przez krakowskiego rzeźbiarza Piotra Rojowskiego.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ambona", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ambona-111

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności