Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz pierwotnie pod wezwaniem św. Anny powstał najpewniej po wybudowaniu drugiego kościoła w Grabiu w 1742 roku, a przed 1747 rokiem, gdyż wymieniony jest w aktach wizytacji z tego roku. Ołtarz z czasem przeszedł pod opiekę bractwa ciesielskiego, zmieniając swoje wezwanie na Przemienienia Pańskiego. W 1844 roku ze składek bractwa i parafian odnowiono dwa ołtarze boczne, w tym omawiane dzieło. W 1877 roku, gdy założono w kościele Apostolstwo Serca Jezusowego, obraz z tym wizerunkiem umieszczono w ołtarzu brackim pomiędzy obrazami Przemienienia Pańskiego i św. Antoniego. W 1881 roku „odnowiono ołtarz ciesielski tj. odmalowano i odzłocono częścią prawdziwym złotem, częścią laserunkiem kosztem 165 złr. A osobno za antependium 10 złr. którą to sumę całą zapłaciło bractwo ciesielskie”. Podczas remontu kościoła w 1907 roku wyczyszczono i uzupełniono złocenia we wszystkich ołtarzach. W 1914 roku w wyniku działań wojennych zniszczono północną część kościoła, w tym ołtarz św. Antoniego (dawniej Przemienienia Pańskiego). W 1929 roku ówczesny proboszcz Józef Raźny zanotował w kronice: „zbudowałem ołtarz N.P. Maryi Różańcowej barokkowy nowy (w miejsce dawnego zniszczonego przez pociski armatnie austriackie w 1914) robotę surową kosztem 1345 zł. 18 gr.”, a rok później „wyzłociłem i wymalowałem składkami parafian kosztem 1150 zł czyli razem ołtarz ten kosztuje 2495 zł 18 gr”. Nieco wcześniej, bo w 1921 roku tenże proboszcz własnym kosztem zakupił obraz Matki Boskiej Różańcowej do zbudowanego później retabulum. Ołtarz był konserwowany w 1999 roku. Około 2001 roku dodano do ołtarza obraz Zwiastowania w partii predelli.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, dwukondygnacyjna, ustawiona na niewielkim cokole, z dwoma prostopadłościennymi postumentami wydzielonymi po bokach. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, z drewnianą mensą. Antepedium w formie poziomego prostokąta ujętego profilowaną ramą, w polu malowany monogram Marii, flankowany różanymi gałązkami. W predelli nastawy znajduje się płycina w formie poziomego prostokąta poszerzonego na krótszych bokach za pomocą nadwieszonych łuków półkolistych, ze sceną Zwiastowania.
Pierwsza kondygnacja ujęta jest parą kolumn stojących na postumentach, o skręconych trzonach dekorowanych ornamentem roślinnym. Podpory dźwigają belkowanie, którego pełne odcinki nad kolumnami ustawione są pod kątem, architraw nad polem środkowym wyłamuje się schodkowo, a gzyms przyjmuje formę trzech boków z ośmioboku. Wyżej widoczny oraz przerwany falisty przyczółek. Fryz belkowania ozdobiony jest palmetami oraz dekoracją roślinną, gzyms dekorowany palmetą. Całe pole środkowe wypełnia obraz Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską w formie pionowego prostokąta z wciętymi narożami, w ramie ozdobionej stylizowanym ornamentem. Pierwsza kondygnacja ujęta jest częściowo ażurowymi uszami utworzonymi z akantu i karbowanej wstęgi. Druga kondygnacja jest węższa, flankowana parą ustawionych lekko pod kątem pilastrów, dekorowanych w partii trzonów kampanulami, dźwigających gzyms,. W polu obraz Objawienia Matki Boskiej w Lourdes w formie pionowego owalu w profilowanej ramie, flankowany kampanulami. Całość zwieńczona medalionem w glorii z monogramem Marii. Na belkowaniu niewielkie figury św. Barbary i św. Michała Archanioła. Druga kondygnacja ujęta jest pionowymi rzędami kampanul. Struktura polichromowana w kolorze białym z pozłacanymi profilami i elementami ornamentyki.

Zarys problematyki artystycznej

Struktura i dekoracja ołtarza została wykonana w 1929 roku na wzór sąsiedniego retabulum św. Józefa z lat 1742-1747, gdyż najpewniej pierwotnie stanowiły parę o bliźniaczej architekturze. Ołtarz mógł zostać zrekonstruowany z użyciem elementów z dawnego retabulum, jak chociażby figur, które znajdują się na belkowaniu. Historyczne wydają się również uszy ołtarza utworzone z akantu przeplatanego wstęgą, które mogą pochodzić z ołtarza św. Józefa, gdzie wmontowano wtórne w XX wieku, lub zachowały się z poprzedniego ołtarza Przemienienia Pańskiego, co jest jednak mniej prawdopodobne.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Lekki zabrudzenia. Ołtarz był konserwowany w 1999 roku.

Streszczenie

Pierwotny ołtarz powstały w latach 1742-1747 pod wezwaniem św. Anny, a później Przemienienia Pańskiego został zniszczony podczas działań wojennych w 1914 roku. W latach 1929-1930 z inicjatywy ówczesnego proboszcza Józefa Raźnego zrekonstruowano ołtarz na wzór sąsiedniego św. Józefa i nadano mu nowe wezwanie Matki Boskiej Różańcowej.

Bibliografia