Najświętsza Maria Panna Niepokalanie Poczęta

Dzieje zabytku

Jak wynika z napisu na odwrocie obrazu z inicjatywy proboszcza Kałczyńskiego i ówczesnego wikarego zapewne w 1854 roku zamówiono obraz u krakowskiego malarza Wojciecha Eljasza, który namalował go w 1856 roku. Dzieło zostało sprawione w związku z ogłoszeniem w 1854 roku dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Marii przez Piusa IX w bulli „Ineffabilis Deus”. Obraz umieszczono wtórnie w polu środkowym ołtarza głównego. Został wymieniony jako jeden z obrazów w tym retabulum w inwentarzu kościoła sporządzonym w 1883 roku.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem Najświętszej Marii Panny stojącej na obłoku i sierpie księżyca w towarzystwie aniołków. Maria ukazana jest w całej postaci, zwrócona w trzech czwartych w lewo, z uniesioną głową skierowaną w przeciwną stronę, w kontrapoście, ze skrzyżowanymi dłońmi, złożonymi na piersi. Ma owalną twarz, o dużych, okrągłych oczach skierowanych w górę, krótkim nosie i pełnych ustach, okoloną długimi, jasnobrązowymi włosami opadającymi na ramiona. Ubrana jest w białą, obszerną suknię o szerokich rękawach oraz niebieski płaszcz przewieszony przez prawe przedramię, zarzucony na plecy i opadający przy jej lewej nodze. Wokół głowy Marii wieniec z dwunastu gwiazd. Obłok, na którym stoi Maria flankowany jest dwiema parami adorujących ją puttów, z których jeden po lewej stronie trzyma gałązkę lilii. W prawym dolnym rogu putto zakrywa się połą płaszcza Marii. Scena ukazana na tle nieba, na którym obłoki otaczają kręgiem postać Niepokalanej. W prawym dolnym rogu obrazu pod lewą dłonią putta sygnatura „Wojciech Eljasz / w Krakowie 1856”. Na odwrocie obrazu napis „(...) Kałczyńskiego Probos(zcza) / (...)kiego Wikarego w Biskup(icach) / [...] Niepokalanego Poczę(cia) / [...] r. 1854. malowano”.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej z Biskupic powstał według obrazu Bartolomé Estebana Murillo „La Immaculada de Soult” (zwanej również „Los Venerales”, 1660-1665), który znajduje się w Museo del Prado w Madrycie. Obraz z Biskupic ukazany jest w lustrzanym odbiciu względem hiszpańskiego oryginału, co świadczy o tym, że malarz korzystał prawdopodobnie z wzoru graficznego. Za pierwowzorem powtarza większą część kompozycji łącznie z układem ciała i strojem Marii oraz dwoma aniołkami. Na obrazie Murilla Maria otoczona jest całym zastępem puttów i uskrzydlonych główek anielskich, których część siedzi z przodu na obłoku, pozostała zaś otacza kręgiem jej postać, niknąc pośród obłoków w tle. Wojciech Eljasz według własnego uznania dodał jedynie postacie dwóch puttów po lewej stronie Marii, zaś aniołkowi po prawej stronie umieścił w dłoniach lilię, której nie ma na pierwowzorze Murilla. Kompozycja obrazu wzorowana jest na hiszpańskim dziele, jakkolwiek użyte środki i sposób malowania jest indywidualny i charakterystyczny dla Wojciecha Eljasza. Obraz Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej według tego samego wzoru pędzla Eljasza znajduje się również w kościele w Babicach.
Ikonografia Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej w sztukach plastycznych wykształciła się w związku z kultem tejże długo przed ogłoszeniem dogmatu o Niepolanym Poczęciu (1854). Wizerunek Niepokalanej kształtował się na średniowiecznych przedstawieniach Niewiasty Apokaliptycznej, dlatego symbole tej ostatniej, takie jak wieniec z dwunastu gwiazd, półksiężyc, słońce i smok (który przybrał później postać węża) zostały stałymi elementami ikonografii Immaculaty. Omawiany obraz przedstawia Matkę Boską Niepokalanie Poczętą w typie samodzielnego wizerunku Marii, zwanym „Immaculata idealna”, który wykształcił się w XVII wieku. Maria została ukazana bez towarzyszących jej innych postaci, biblijnych symboli, ani Dzieciątka Jezus, za to stojąca w chwale, adorowana przez anioły, z dłońmi złożonymi w geście modlitwy lub skrzyżowanymi na piersi.
W Hiszpanii kult Niepokalanego Poczęcia był wyjątkowo silny. W XVII wieku zaś rozwijał się na płaszczyźnie teologicznej i artystycznej, co miało swoje odzwierciedlenie w licznych dziełach plastycznych i piśmienniczych malarzy hiszpańskich (np. Francisco Pacheco, Arte de la Pintura, 1649). Liczne przedstawienia Niepokalanej pędzla Murilla stanowiły rozwinięcie wielu wcześniejszych sposobów ukazywania Immaculaty, zaś obraz „La Immaculada de Soult” stał się jednym z najbardziej popularnych w Europie wizerunków Marii w tej ikonografii. Obraz Wojciecha Eljasza z 1856 roku odwołujący się do siedemnastowiecznego wzoru poświadcza traktowanie obrazu Murilla w charakterze niemal kanonicznego przedstawiania Immaculaty.
Wojciech Eljasz był niezwykle prężnym malarzem tworzącym w drugiej połowie XIX wieku. Malował głównie obrazy o tematyce religijnej, jego dzieła znajdują się w licznych kościołach i klasztorach na terenie Małopolski. W latach 1856-1879 wykonał do kościoła w Biskupicach kilka obrazów ołtarzowych oraz stacje Drogi Krzyżowej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Płótno sfalowane, zabrudzone, zaplamione, delikatne przetarcia warstwy malarskiej.

Streszczenie

Z inicjatywy proboszcza Kałczyńskiego i ówczesnego wikarego zapewne w 1854 roku zamówiono obraz u krakowskiego malarza Wojciecha Eljasza, który namalował go w 1856 roku. Dzieło zostało sprawione w związku z ogłoszeniem w 1854 roku dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Marii przez Piusa IX. Obraz Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej z Biskupic powstał według obrazu Bartolomé Estebana Murillo „La Immaculada de Soult” (zwanej również „Los Venerales”, 1660-1665), który znajduje się w Museo del Prado w Madrycie.

Bibliografia