Krucyfiks podtrzymywany przez anioły

Dzieje zabytku

Krucyfiks został wyrzeźbiony w drugiej połowie XVII wieku. W XVIII wieku dorzeźbiono i dołączono do niego figury trzech aniołów, tworząc w ten sposób typ przedstawienia zwany Znakiem Syna Człowieczego. Rzeźby poddano konserwacji w 1969 roku oraz w 2017 roku w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie.

Opis

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania, przedstawiająca przybitego do krzyża Chrystusa podtrzymywanego przez trzy anioły. Figura Chrystusa ścięta z tyłu, przybita do krzyża trzema gwoździami, głowa opadła na prawe ramię, ramiona szeroko rozłożone w delikatnym zwisie. Ciało szczupłe, o wyraźnie podkreślonej anatomii, wydatna klata piersiowa z delikatnie zaznaczoną linią żeber. Twarz o sumarycznie opracowanych rysach, z krótkim, ciemnobrązowym zarostem, dużymi ustami i zamkniętymi oczami. Włosy długie, ciemnobrązowe, falowane, opadające na plecy i prawe ramię grubymi lokami. Na głowie złocona korona cierniowa. Na biodrach krótkie, złocone, przewiązane sznurem perizonium z węzłem i krótkim zwisem na prawym boku. Na czole, dłoniach, stopach i prawym boku delikatne strużki krwi. Kolorystyka ciała naturalistyczna. Krzyż polichromowany na ciemny brąz, nad głową Chrystusa złocony titulus w formie podłużnej banderoli z napisem „IN / RI”. Po prawej stronie, w połowie wysokości dolnej części pionowej belki pełnoplastyczna figura anioła, unoszącego się w powietrzu, z rękami zwróconymi do podtrzymywania krucyfiksu. Głowa w trzech czwartych skierowana w lewo, odchylona do tyłu. Twarz owalna, o wyrazistych rysach, z mocno zaróżowionymi policzkami. Włosy krótkie, kręcone i brązowe. Ubrany jest w złoconą szatę odsłaniającą ramiona, fragment klatki piersiowej i nogi do wysokości kolan. Na plecach ma duże, złocone skrzydła. Belka pozioma flankowana parą przeciwstawnych, unoszących się w powietrzu, pełnoplastycznych putt, podtrzymujących dłońmi krawędzie poziomej belki krzyża. Główki zwrócone frontalnie, twarze o zaokrąglonych, pełnych, wyrazistych rysach i zarumienionych policzkach z dużymi oczami. Włosy krótkie, kręcone i brązowe. Ciała nagie, o zaokrąglonych kształtach, z rozwianymi na plecach, niewielkimi, złoconymi płaszczami i parami małych skrzydełek. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, szaty i detale złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźby przedstawiają dobrej klasy artystycznej dzieło z drugiej połowy XVII i XVIII wieku. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły ich autorów. Tradycja umieszczania rzeźb w łuku tęczowym kościoła sięga jeszcze średniowiecza. Wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa z towarzyszącymi mu figurami Marii i św. Jana Ewangelisty był obowiązkowym elementem wyposażenia właściwie każdego kościoła łacińskiego już w średniowieczu. Oznaczał zwycięstwo, był również symbolem dobrowolnej ofiary Chrystusa i zapowiedzią Odkupienia. W epoce nowożytnej nastąpiła pewna zmiana w ikonografii tej sceny. Chrystus na belce tęczowej był przedstawiony w chwale, adorowany przez jednego lub dwa anioły. Ukazywano więc już nie przedstawienie historyczne sceny Ukrzyżowania, ale zapowiedź rzeczy przyszłych, oczekiwanych na końcu świata zgodnie z eschatologiczną wizją św. Mateusza, iż na niebie „[...] ukaże się Znak Syna Człowieczego” (Mt 24, 30). Święty Jan Chryzostom, ów znak Syna Człowieczego zinterpretował jako sztandar. Ikonografię tego przedstawienia najlepiej wyjaśnia wypowiedź siedemnastowiecznego teologa Pawła Ruszela: „Aniołowie i Archaniołowie ten znak Syna Człowieczego, to jest Krzyż poniosą na ramionach swoich jako przed cesarzem żołnierze zwykli chorągwie nosić”. Krucyfiks po raz pierwszy został ukazany w ten sposób w kolegiacie św. Anny w Krakowie. Jego ikonografię opracował ksiądz Sebastian Piskorski. Rzeźbę Chrystusa wykonał Kazimierz Kaliski, zaś stiukowe anioły, które go podtrzymywały, były dziełem Baltazara Fontany. Za krakowskim przykładem w innych kościołach Małopolski na łuku tęczowym zamiast tradycyjnej grupy Ukrzyżowania zaczęły pojawiać się wizerunki Znaku Syna Człowieczego, np. w kościołach w Biórkowie, w Gdowie, czy w Czulicach. Prawdopodobnie w tym czasie do siedemnastowiecznego krucyfiksu w Zakliczynie dołączono figury aniołów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zdjęcia wykonane przed konserwacją. Obecnie rzeźba w stanie dobrym po konserwacji przeprowadzonej w 2017 roku.

Streszczenie

Rzeźby reprezentują dobrej klasy artystycznej dzieła z drugiej połowy XVII (krucyfiks) i XVIII wieku (anioły). Niestety źródła archiwalne nie ujawniły ich autorów. Przedstawione rzeźby Chrystusa i aniołów reprezentują temat ikonograficzny, zwany Znakiem Syna Człowieczego, który nawiązuje do słów św. Mateusza, iż na niebie „[...] ukaże się Znak Syna Człowieczego” (Mt 24, 30). Krucyfiks po raz pierwszy został ukazany w ten sposób w kolegiacie św. Anny w Krakowie.

Bibliografia