Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół w Krzęcinie stał już w XIV wieku i został wymieniony w wykazie świętopietrza z lat 1325-1327, a następnie wspomniany przez Jana Długosza w „liber beneficiorum”. W XVI wieku był już tak zniszczony, że nie nadawał się do użytku, więc w 1589 roku wybudowano na jego miejscu nową świątynię. W aktach wizytacji kardynała Jerzego Radziwiłła z 23 grudnia 1598 roku kościół nosił wezwanie Wniebowzięcia Matki Boskiej i znajdowały się w nim trzy ołtarze. Ten budynek również szybko uległ zniszczeniu, a w 1700 roku norbertanki, do których należał teren, postarały się o pozwolenie na budowę nowego. Fundatorką była ksieni klasztoru Norbertanek w Zwierzyńcu, Zofia Urbańska. Wykorzystano niektóre elementy zachowane z poprzedniej świątyni, takie jak zamknięty łukiem półkolistym portal zakrystii, chrzcielnica i obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem zachowany w ołtarzu głównym. W sumie ustawiono w nim trzy ołtarze, a drewnianą świątynię na podmurówce poświęcił w 1703 roku biskup Kazimierz Łubieński. W 1749 roku wybudowano czwarty ołtarz poświęcony św. Janowi Nepomucenowi. W 1772 roku teren został odebrany norbertankom i przeszedł na własność państwa austriackiego, a w 1795 roku odkupił go Marcin Alojzy Haller, po nim terenem zarządzali Guntherowie. Z uwagi na rosnącą liczbę wiernych w 1886 roku kościół został rozbudowany według projektu J. Niedźwieckiego: rozebrano dzwonnicę, dobudowano trójnawową część zachodnią, chór oraz dwuwieżową fasadę. Ze starej świątyni przeniesiono ołtarze, konfesjonały oraz chrzcielnicę. W 1887 roku kościół poświęcił biskup Albin Dunajewski, wtedy również, być może przez pomyłkę, kościół zmienił wezwanie na Narodzenia Najświętszej Marii Panny. W 1952 roku strop oraz ściany pokryto polichromią figuralną, ornamentalną oraz roślinną.
W latach 1998-2003 odnowiono ołtarze oraz polichromię.

Opis

Kościół drewniany, orientowany, z dwuczęściowym korpusem: od wschodu jednonawowym, od zachodu trójnawowym; z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym zakrystia od północy, z przybudówką od południa i dwiema wieżami od zachodu. Od wschodu chór muzyczny wbudowany pomiędzy wieże. Kościół wzniesiono w konstrukcji zrębowej, wieże w słupowo-ramowej, ściany oszalowane pionowym listwowaniem.
Ściany prezbiterium i wschodniej części korpusu podzielone pseudokolumnami, zachodnia część podzielona kolumnami dźwigającymi architraw. Prezbiterium oddziela półokrągły łuk tęczowy; wschodnią i zachodnią część nawy łuk spłaszczony. Wschodnią część nawy oraz nawy boczne części zachodniej przekrywa płaski strop, zachodnią pozorne sklepienie zwierciadlane. Ściany oraz stropy pokryte polichromią figuralną, ornamentalną oraz roślinną: w prezbiterium namalowano wizerunek Ukrzyżowanego Chrystusa, przed łukiem tęczowym Matkę Boską w otoczeniu tajemnic różańcowych. Strop nawy imituje gwiaździste niebo. Posadzka kamienna. Wejście główne od zachodu, dwoje drzwi spod wież, kolejne od południa, przez przedsionek (babiniec), do zakrystii prowadzi portal zamknięty łukiem nadwieszonym. Cztery okna w prezbiterium o wykroju prostokątnym zamkniętym łukiem nadwieszonym, cztery we wschodniej części nawy o takim samym kształcie, cztery w zachodniej części zamknięte podwójnym łukiem kotarowym, dwa w zakrystii, południowej przybudówce, po dwa wysokie, wąskie okna w wieżach. Fasada dwuwieżowa, trójosiowa, trójkondygnacyjna. Przed wejściem kruchta zwieńczona dachem dwuspadowym, do której prowadzą dwuskrzydłowe drzwi w kształcie prostokątów, ściany boczne przeprute oknami. Powyżej dwie gładkie kondygnacje przedzielone dachem pulpitowym. Wieże trójkondygnacyjne, w dolnej kondygnacji drzwi, w wyższej okna w kształcie stojących prostokątów zamkniętych łukiem ostrym z wyciętym od dołu fragmentem pięcioliścia, powyżej ażurowa koronka. Ostatnią kondygnację tworzy izbica z nadwieszonym gankiem zamkniętym łukami spłaszczonymi. Od zewnątrz wyraźny podział na bryły, ściany gładkie. Każdą część przykrywa gontowy dach dwuspadowy, wspólny dla prezbiterium i starszej części, osobny dla nowszej części nawy; wieże nakryte hełmami namiotowymi, na kalenicy nawy baniasta wieżyczka na sygnaturkę z latarnią.

Zarys problematyki artystycznej

Zamknięte wielobocznie prezbiterium wraz z zakrystią i wschodnią partią nawy pochodzą z XVIII wieku. Obie części nakrywa wspólny dach jednokalenicowy w typie śląskim, czyli taki, w którym rozwarcie krokwi dachowych nad nawą i nad prezbiterium jest różne. Drugą część nawy wybudowano w drugiej połowie XIX wieku, jest szersza i ma osobny, dwuspadowy dach, razem z nią dobudowano wieże, których forma naśladuje starosłowiańskie budowle obronne, co poznaje się po prostych ścianach, nadwieszonych izbicach i ostrosłupowych dachach. Wieże wpisują się w panujący w drugiej połowie XIX wieku nurt architektury poszukującej polskiego „stylu narodowego”. Miały mieć, według architekta, charakter „prasłowiański i obronny”. Aluzje do obronności pojawiły się już 30 lat wcześniej w postaci pseudostrzelnic wyciętych w szalunku otwartej izbicy dzwonnicy w Okulicach (1857). Najstarszym elementem architektonicznym kościoła jest drewniany portal prowadzący z prezbiterium do zakrystii, a najstarszym zabytkiem ruchomym pochodzący z 1520 roku obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Kształt portalu jest efektem ewolucji stylowej, w wyniku której gotycki łuk „w ośli grzbiet” został zastąpiony nowożytną formą łuku nadwieszonego. Obraz natomiast wisi w ołtarzu głównym i jest oparty na przedstawieniu Matki Boskiej Doudlebskiej (Piekarskiej), którego odwzorowania rozpowszechniły się w Polsce w XV wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, w latach 1998-2003 odnowiono ołtarze oraz polichromię.

Streszczenie

Obecny kościół wybudowano około 1700 roku i rozbudowano w 1886 roku, autorem projektu rozbudowy był J. Niedźwiecki. Fasada kościoła wyróżnia się dwiema masywnymi wieżami o charakterze „prasłowiańskim”. Najstarszym elementem architektonicznym kościoła jest drewniany portal prowadzący z prezbiterium do zakrystii, zaś najstarszym zabytkiem ruchomym pochodzący z 1520 roku obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem oraz nieużywana już kamienna chrzcielnica. Kościół leży na Szlaku Architektury Drewnianej.

Bibliografia