Feretron z obrazami św. Anny Samotrzeć i Matki Boskiej z Dzieciątkiem

Dzieje zabytku

Obraz św. Anny wykonał malarz Sebastian Stolarski z Myślenic, który od 1848 roku współpracował z proboszczem parafii w Zakliczynie księdzem Jędrzejem Kowalczykiem, wykonując szereg prac malarskich w kościele. Fundatorem obrazu św. Anny był Jędrzej Stolarczyk, zapewne mieszkaniec Zakliczyna. Według informacji zawartej w inwentarzu parafii ks. Józefa Stopki z 2018 roku obraz św. Anny powstał w 1859 roku. Konstrukcja i zdobienie feretronu wskazują, że również jego struktura powstała w tym czasie.

Opis

Feretron dwustronny z obrazami św. Anny Samotrzeć oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ustawiony na prostopadłościennym i profilowanym cokole, zaopatrzonym w otwory na drążki do noszenia w procesji. Obrazy umieszczone w prostokątnych i profilowanych ramach, zamkniętych u góry obniżonym łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Obrazy po bokach i u góry ramy zdobione są karbowanymi esownicami i wolutami. U szczytu masywny medalion z monogramem IHS nad obrazem św. Anny oraz monogramem maryjnym na odwrociu, zwieńczony krzyżykiem. Struktura feretronu polichromowana w kolorze błękitnym, detale i ornamentyka złocone i srebrzone.

Obraz przedstawiający św. Annę Samotrzeć w kształcie analogicznym do ramy. W centrum kompozycji ukazane zostały w pozycji siedzącej: po prawej stronie Matka Boska, a po lewej św. Anna, obie zwrócone trzy czwarte w lewo oraz mały Jezus siedzący na lewym ramieniu matki. Maria obiema rękami podtrzymuje Dzieciątko, a głowę zwraca w stronę św. Anny. Twarz pełna o wyraźnych rysach, migdałowych oczach, długim i szerokim nosie, drobnych ustach; włosy jasne, upięte z tyłu głowy. Maria ubrana jest w różową suknię, niebieski płaszcz oraz zielony welon założony na głowę i spływający na prawe ramię. Dzieciątko zwrócone jest trzy czwarte w prawo. Twarz okrągła o delikatnych rysach, włosy krótkie i kędzierzawe. Dzieciątko ubrane jest w białą i krótką pieluszkę wokół bioder. Święta Anna jest delikatnie pochylona w stronę Dzieciątka, prawą ręką podaje mu niewielki krzyżyk. Twarz szczupła o starczych rysach, podkreślonych cieniami oczach i długim nosie. Ubrana jest w zieloną suknię przepasaną w talii oraz czerwony płaszcz zarzucony na plecy; na głowie ma biały welon w podwiką. Wokół głów postaci okrągłe i złote nimby. Tło ciemne, po prawej stronie niebieska kotara.

Po drugiej stronie feretronu obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W centrum kompozycji ukazana Maria w półpostaci z Dzieciątkiem Jezus na lewym ręku. Twarz Marii pełna o idealizowanych rysach z dużymi oczami, długim nosem i małymi ustami. Maria ubrana jest białą suknię oraz biały płaszcz. Szaty zdobione są gęsto kwiatami utworzonymi z czterech kropek, na prawym ramieniu Matki Boskiej duża gwiazda, na jej głowie zamknięta korona. Dzieciątko ukazane w pozycji siedzącej, zwrócone trzy czwarte w prawo z prawą ręką uniesioną w geście błogosławieństwa, a w lewej trzymające zamkniętą księgę. Ubrane jest w złotą sukienkę. Twarz o dziecięcych rysach, włosy kędzierzawe, na głowie pełna korona. Wokół głów Marii i Dzieciątka złote, puklowane nimby oraz otok z dwunastu gwiazd. Tło jednolite, brązowe.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Słowa „feretron” czy „feretrum” wywodzą się ze starożytnego Rzymu, gdzie określały posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu kościołach Rzymu odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej Ocalenie Ludu Rzymskiego – Salus Populi Romani. Struktura feretronu z kościoła w Zakliczynie wykonana jest około połowy XIX wieku przez nieznanego autora. Na feretronie umieszczono obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. Anny Samotrzeć.

Ikonografia św. Anny Samotrzeć ukazującej św. Annę z Marią i Dzieciątkiem Jezus pojawiła się na przełomie XIII i XIV wieku w sztuce bizantyńskiej, gdzie początkowo trzy osoby święte były umieszczone w suprapozycji, tzn. jedna powyżej drugiej. Ujęcie widoczne na omawianym dziele, na którym Maria i Anna siedzą obok siebie, a Maria trzyma na kolanach Dzieciątko, wykształciło się w późnym średniowieczu, w sztuce powstającej na północ od Alp. Jego genezę można wiązać z powszechnym w tym regionie dążeniem do realizmu przedstawień. Dzieciątko trzymane przez Marię i zwrócone w stronę św. Anny stanowi centrum kompozycji i zarazem postać pozostającą w kontakcie z obiema kobietami. Po drugiej stronie feretronu ukazano obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Złota gwiazda na prawym ramieniu Marii wskazuje na nawiązanie do wizerunku Matki Boskiej Śnieżnej.

Autorem obrazu św. Anny jest Sebastian Stolarski, malarz z Myślenic, którego dzieła znajdują się w kościołach Małopolski, m.in. w Myślenicach, Skomielnej Białej, Wiśniowej, Trzebuni i Zakliczynie. Artysta wielokrotnie kopiował obraz Matki Boskiej Myślenickiej oraz inne starsze obrazy. Podobnie obraz św. Anny powtarza konwencjonalny układ kompozycyjny, jednak sposób modelowania twarzy, potraktowania draperii i kolorytu szat, jest już typowy dla malarstwa XIX wieku. Stolarski w kościele w Zakliczynie wykonał także obraz św. Mikołaja z 1850 roku, św. Barbary, a około 1850 roku pracował przy renowacji ołtarza i obrazu Matki Boskiej Zakliczyńskiej.

Streszczenie

Obraz św. Anny znajdujący się w feretronie wykonał malarz Sebastian Stolarski z Myślenic, który od 1848 roku współpracował z proboszczem parafii w Zakliczynie księdzem Jędrzejem Kowalczykiem, wykonując szereg prac malarskich w kościele. Fundatorem obrazu św. Anny był Jędrzej Stolarczyk, zapewne mieszkaniec Zakliczyna. Według informacji zawartej w inwentarzu parafii ks. Józefa Stopki z 2018 roku obraz św. Anny powstał w 1859 roku. Konstrukcja i zdobienie feretronu wskazują, że również jego struktura powstała w tym czasie.

Bibliografia