Feretron z obrazami Matki Boskiej Pocieszenia oraz św. Jadwigi i św. Floriana

Dzieje zabytku

Feretron z obrazami Matki Boskiej Pocieszenia oraz św. Jadwigi i św. Floriana powstał w XIX wieku.

Opis

Pole obrazowe w formie stojącego prostokąta, ujęte profilowaną ramą oraz flankowane konsolami z podwieszonymi kampanulami przechodzącymi w spływy wolutowe stanowiące podstawę. Ramę wieńczy ornamentalny szczyt z akantu z owalnym kartuszem. Obraz na podstawie w formie profilowanego, zwężającego się ku górze cokołu, ujętego po bokach spływami wolutowymi, dekorowana fragmentami stylizowanej muszli, z dwoma otworami na drążki.
Na awersie obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i klęczącymi wiernymi. W centrum Maria stojąca na globie i sierpie księżyca, ukazana frontalnie, z głową skierowaną w lewo. Prawą ręką podtrzymuje Dzieciątko, lewą wyciąga w bok, trzymając pasek. Ubrana jest w różową suknię, przepasaną w talii, niebieski płaszcz przerzucony przez prawe ramię i zawinięty z przodu postaci, na głowie ma biały welon. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w lewo, przechylone w prawo, lewą ręką obejmuje Matkę, prawą wyciąga, w dłoni trzyma pasek. Ukazane jaki niemal nagie, przewiązane białą pieluszką. Po lewej stronie Marii klęczy kobieta, zwrócona w trzech czwartych w prawo, z uniesioną głową. Prawą wyciągniętą w górę ręką trzyma pasek, w lewej opuszczonej trzyma różaniec. Ubrana jest w białą koszulę, zielony gorset, czerwoną spódnicę z białą zapaską, na głowie ma biały czepek, na ramiona narzuconą białą chustę. Po prawej stronie Marii klęczy mężczyzna, zwrócony w trzech czwartych w lewo, z uniesioną głową. W lewej wyciągniętej w górę ręce trzyma pasek, w prawej ugiętej trzyma różaniec. Ma szczupłą twarz, krótkie, podgolone włosy oraz wąsy. Ubrany jest w niebieska sukmanę, przepasaną brązowym pasem, na nogach ma wysokie buty. Postacie ukazane na tle pejzażu z zachmurzonym niebem, rozjaśnionym wokół postaci Marii.
Na rewersie całopostaciowe przestawienia św. Jadwigi i św. Floriana. W lewej części obrazu św. Jadwiga ukazana frontalnie, w kontrapoście, przechylona w lewo, obiema rekami podtrzymuje krucyfiks. Twarz ma pociągłą, o małych oczach, prostym nosie i pełnych ustach. Ubrana jest w czerwona suknię spodnią i jasnoniebieską suknię wierzchnią, przepasaną w talii. Na ramiona ma narzucony jasnobrązowy płaszcz z gronostajowa pelerynką, na głowie ma biały welon i zamkniętą koronę. W prawej części obrazu ukazany św. Florian, zwrócony w trzech czwartych w prawo, lekko pochylony, wlewej ręce trzyma drzewce chorągwi, w prawej wiaderko, z którego wylewa wodę na stojący poniżej palące się budynki. Twarz ma szczupłą, o małych oczach, garbatym nosie i małych ustach, okoloną krótkimi, brązowymi włosami i brodą. Ubrany jest w zieloną tunikę i zbroję, przez prawe ramię ma przerzucony jasnopomarańczowy płaszcz, na głowie ma hełm z pióropuszem. Postacie ukazane na tle pejzażu z zachmurzonym niebem, rozjaśnionym pośrodku.

Zarys problematyki artystycznej

Stylizowana dekoracja ramy feretronu z motywami akantu, kampanuli i rocaille'u wskazuje na to, że mógł powstać w XIX wieku. Podobnie uproszczony i niewprawny sposób malowania obrazów świadczy o tym, że zostały wykonane w XIX wieku, najpewniej przez prowincjonalnego malarza.
Na awersie została ukazana Matka Boska Pocieszenia tzw. Paskowa, której nabożeństwo związane było z duchowością zakonu augustiańskiego i działalnością Arcybractwa Paskowego Matki Boskiej Pocieszenia. Nabożeństwo do niej zostało przeszczepione dzięki działalności OO. Augustianów Eremitów. Zostali oni sprowadzeni do Krakowa (Kazimierz), do kościoła św. Katarzyny, w którym przy kaplicy św. Doroty założyli bractwo paska św. Augustyna i św. Moniki. W 1604 roku połączono dwa dotychczas odrębnie działające bractwa, mianowicie pocieszenia Najświętszej Marii Panny i świętego paska. Bractwo to nie zyskało jednak dużej popularności na terenach Rzeczypospolitej, dlatego też wizerunki Matki Boskiej Pocieszenia są dosyć rzadkie. Przedstawienia te zaczerpnęły ikonografię z wizerunków Matki Boskiej Różańcowej i Matki Boskiej Szkaplerznej, dlatego przyjmują formę dwustrefowej kompozycji z Marią i Dzieciątkiem w górnej strefie, podających paski postaciom w dolnej strefie. Omawiany obraz stanowi zredukowaną wersję, na której pojawiają się wyłącznie postacie wiernych. Na tego rodzaju przedstawieniach występują najczęściej święci Augustyn i Monika lub Mikołaj z Tolentynu, a także dusze czyśćcowe.
Na obrazie z rewersu feretronu widnieją całopostaciowe wizerunki św. Jadwigi Andegaweńskiej oraz św. Floriana. Święta Jadwiga Andegaweńska (1374-1399) była córką króla Węgier i Polski Ludwika Andegaweńskiego oraz Elżbiety Bośniaczki. Została koronowana na królową Polski w 1384 roku, a dwa lata później została żoną Władysława Jagiełły. W ikonografii ukazywana jest w stroju królewskim z insygniami, czasem przedstawiano ją z krucyfiksem, odnoszącym się do „czarnego krucyfiksu” w katedrze wawelskiej, przed którym się modliła. Natomiast św. Florian był żołnierzem rzymskim i w takim stroju jest przedstawiany. Ikonografia polska ukazuje go z naczyniem z wodą, gaszącego pożar. Ma to związek z pożarem w 1528 roku, podczas którego spłonął cały Kleparz (obecnie dzielnica Krakowa), a ocalał wyłącznie kościół św. Floriana. Odtąd wzmógł się w Polsce kult tego świętego jako patrona chroniącego przed ogniem.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Delikatne przetarcia i zabrudzenia warstwy malarskiej.

Streszczenie

Feretron z obrazami Matki Boskiej Pocieszenia oraz św. Jadwigi i św. Floriana powstał w XIX wieku. Na awersie została ukazana Matka Boska Pocieszenia tzw. Paskowa, której nabożeństwo związane było z duchowością zakonu augustiańskiego i działalnością Arcybractwa Paskowego Matki Boskiej Pocieszenia. Na rewersie zaś św. Jadwigi Andegaweńskiej, królowej Polski oraz św. Floriana, czczonego w Polsce jako patrona chroniącego przed ogniem.

Bibliografia