Św. Zofia z córkami oraz św. Jan Nepomucen

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Stryszawa
Miejscowość
Krzeszów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Sucha Beskidzka
Parafia
Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
Tagi
feretron św. Jan Nepomucen św. Zofia
Miejsce przechowywania
pomieszczenie przy prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/03061
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
około 1700 roku
Technika i materiał
olej na desce; drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromia, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 96 cm
wysokość – 146 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 91 cm
Szerokość bez ramy – 70 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Feretron powstał około 1700 roku. W kronice parafialnej odnotowano jego konserwację przeprowadzoną w Krakowie na Wawelu w 1960 roku.

Opis

Feretron dwustronny z obrazami św. Zofii z córkami oraz św. Jana Nepomucena ustawiony na prostopadłościennym cokole, zaopatrzonym w otwory na drążki do noszenia. Obrazy w formie owalu zamkniętego łukiem ostrym i ścięte od dołu, ujęte ramą bogato dekorowaną liśćmi akantu. Zwieńczenie w formie bujnego kwiatonu. Na obrazie ze św. Janem Nepomucenem święty ukazany w centrum kompozycji, w postawie stojącej, zwrócony w trzech czwartych w swoją lewą stronę, w delikatnym kontrapoście, z prawą nogą ugiętą w kolanie, z krucyfiksem w dłoniach. Twarz pociągła, o wyraźnych rysach nosa i brwi, na wpół przymkniętych oczach, okolona delikatnym zarostem. Włosy ciemne i krótkie, wokół głowy nimb promienisty. Święty ubrany jest w czarną sutannę, białą komżę oraz czarny mucet z czerwoną lamówką. Stoi przed pulpitem z otwartą księgą i kałamarzem z piórem; u spodu ozdobny kartusz z przedstawieniem trzech otwartych koron. U góry, po lewej stronie obrazu fragment kotary. Tło jednolite, ciemnobrązowe. Kolorystyka ciemna, brunatna, laserunki. Na obrazie ze św. Zofią święta ukazana w centrum kompozycji, w postawie stojącej, frontalnie, z szeroko rozłożonymi rękami przed którą stoją trzy córki, sięgające jej wysokością do pasa. Twarz św. Zofii owalna, z długim i prostym nosem, oczy duże, małe usta. Święta ubrana w zieloną suknię przepasaną w talii, czerwony płaszcz przerzucony przez ramiona, szeroko rozpostarty z dekoracyjną lamówką oraz biały welon opadający na plecy; na głowie kameryzowana korona otwarta; wokół nimb. Poniżej trzy stojące córki nieproporcjonalnie mniejsze: Wiara, Nadzieja i Miłość. Twarze bez cech indywidualnych, owalne, o wyraźnie zarysowanej linii brwi i nosa; włosy długie, brązowe, opadają na plecy. Po lewej stronie obrazu Miłość, ubrana w zieloną suknię, przepasaną w talii czerwoną wstążką oraz niebieski płaszcz przerzucony przez ramiona; w lewej ręce trzyma palmę męczeńską, prawą ma złożoną na piersi. W środku Nadzieja, ubrana w jasnoróżową suknię przepasaną w talii żółtą wstążką oraz jasnoróżowy płaszcz, przerzucony diagonalnie przez lewe ramię; w prawej ręce palma męczeńska, w lewej zwrócony ostrzem w dół miecz. Po prawej stronie Wiara, ubrana w białą suknię o kwiecistym wzorze, przepasana w talii różową wstążką oraz przerzucony przez ramiona czerwony płaszcz; w lewej ręce trzyma palmę męczeńską, w prawej ruszt. Postacie ukazane na jednolitym, błękitno-żółtym tle.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron”, czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało ono posągi niesione w pochodach triumfalnych. Na feretronie w Krzeszowie umieszczono obrazy z przedstawieniem św. Zofii oraz św. Jana Nepomucena. Kult św. Zofii pojawił się około VII wieku. Uważano, że święta była wdową z Mediolanu, która miała pojawić się w Rzymie w czasie rządów cesarza Hadriana (II w.) wraz z córkami, nawracając pogan na religię chrześcijańską. Córki Zofii o imionach Wiara (Fides), Nadzieja (Spes)
 i Miłość (Caritas) stały się personifikacjami cnót teologicznych. Średniowieczny kult nadał ich życiu cechy męczeństwa. W różnych wersjach legend Zofia i jej córki były poddawane wielu torturom: biczowaniu, gotowaniu we wrzącej smole, obcięciu piersi lub kończyn, wrzuceniu do rozpalonego pieca, przebiciu lub drapaniu kończyn ostrymi żelazami, poćwiartowaniu, rzuceniu psom na pożarcie, otruciu, utopieniu, wyrywaniu zębów i ścięciu. Sama Zofia w jednej wersji miała umrzeć na grobie swoich córek, w innej umierać siedem razy, ginąć za każdym razem inną męczeńską śmiercią, za co miała otrzymać siedem koron. Stąd też w ikonografii święta przedstawiana jest z siedmioma koronami, a jej córki z atrybutami: półkolistym piecem, rusztem, kotłem, rózgami, żelaznymi pazurami, stosem lub wszystkie
 z mieczami, którymi je ścięto i palmami męczęństwa. Na obrazie krzeszowskim znajdują się trzy z tych licznych atrybutów: palmy męczeństwa, miecz i ruszt. Typ przedstawienia ukazujący św. Zofię w postawie stojącej, na drugim planie oraz z trzema córkami ustawionymi przed nią wywodzi się jeszcze ze sztuki średniowiecznej. Święta Zofia jest zawsze przedstawiana jako kobieta 
w dojrzałym wieku, ubrana w suknię i płaszcz o kroju z „epok minionych”, białą chustę, która czasem upięta jest w zawój, jej szyja nieraz bywa zasłonięta podwiką. Od drugiej połowy 
XV wieku suknie były wzorzyste, miały różne kolory, głównie czerwone 
i ciemnozielone. Ręce wdowy ułożone są w geście opiekuńczym, którym otacza swoje córki. Po drugiej stronie feretronu ukazano św. Jana Nepomucena, który był kanonikiem kolegiaty św. Idziego w Pradze, dlatego na obrazie w feretronie przedstawiany jest w stroju odpowiadającym tej godności. Najczęściej ukazywany jest jako adorujący krucyfiks trzymany w ręku, tak jak na obrazie krzeszowskim. Feretron powstał około 1700 roku w nieznanym warsztacie snycerskim i malarskim. Pewne uproszczone kształty dłoni u postaci wskazują na warsztat prowincjonalnego malarza.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, ubytki w strukturze polichromii i strukturze malarskiej, spękania, zabrudzenia, przetarcia złota.

Streszczenie

Feretron dwustronny z obrazami św. Zofii z córkami oraz św. Jana Nepomucena, wykonany około 1700 roku przez nieznanych artystów. Pewne uproszczone kształty dłoni i twarze u postaci wskazują na warsztat prowincjonalnego malarza. Obrazy ukazują św. Zofię z córkami: Wiarą (Fides), Nadzieją (Spes)
 i Miłością (Caritas), które miały zginąć za rządów cesarza Hadriana (II w.), nawracając pogan na religię chrześcijańską. Po drugiej stronie feretronu ukazano św. Jana Nepomucena, który był kanonikiem kolegiaty św. Idziego w Pradze, dlatego na obrazie przedstawiany jest w stroju odpowiadającym tej godności. Najczęściej ukazywany jest jako adorujący krucyfiks trzymany w ręku, tak jak na obrazie krzeszowskim.

Bibliografia

Małkiewiczówna Helena, "O późnośredniowiecznej ikonografii i kulcie św. Zofii z trzema córkami w Małopolsce" , „Folia Historiae Artium” , s. 27-69
Janicka-Krzywda Urszula , "Patron – atrybut – symbol", Poznań 1993
Szmid Klemens, "Ogród rozkoszny wdzięcznowonnymi kwiatami zasadzony albo Bractwo Zofii Świętej w Krakowie w kościele św. Marka z dawna fundowane […] za staraniem x. Klemensa Szmida zakonu kanonikow regularnych s. Mariae de Metri de Urbe Błogosławionych Męczenników od Pokuty […] do druku podane", Kraków 1756
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Szablowski Jerzy, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3: Powiat żywiecki", Warszawa 1948

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Św. Zofia z córkami oraz św. Jan Nepomucen ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-zofia-z-corkami-oraz-sw-jan-nepomucen

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności