Św. Paweł

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Siepraw
Miejscowość
Zakliczyn
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Myślenice
Parafia
Wszystkich Świętych
Tagi
Boos Georg Kamski Franciszek ks. Monachium św. Paweł witraż
Miejsce przechowywania
kościół
Identyfikator
DZIELO/17600
Kategoria
witraż
Ilość
1
Czas powstania
1891– 1900 (?)
Fundator
ks. Franciszek Kamski
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Monachium
Technika i materiał
szkło barwione, ramki ołowiane
Wymiary podstawowe
szerokość – 110 cm
wysokość – 230 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Kościół w Zakliczynie ozdobiony jest przez zespół czterech witraży, pochodzących z dziewiętnastowiecznych, monachijskich pracowni. Dwa z nich (Matkę Boską z Dzieciątkiem oraz św. Franciszka Salezego) wykonał Friedrich Dorn, który prowadził firmę w latach 1879-1891. Kolejne dwa witraże (św. Piotra i św. Pawła) zostały wykonane w pracowni Georga Boosa, która była konkurencyjnym zakładem dla firmy Franciszka Dorna. Przypuszcza się, że witraże Boosa zostały zamówione do kościoła w Zakliczynie po zamknięciu zakładu Dorna w 1891 roku, co miałoby świadczyć o wyborze dwóch odrębnych pracowni do wykonania przeszkleń w jednym kościele. Witraże zostały ufundowane przez księdza Franciszka Kamskiego, proboszcza parafii w Zakliczynie w latach 1883-1900.


Opis

Witraż w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem odcinkowym. W centrum kompozycji ukazany jest św. Paweł wewnątrz dekoracyjnej aediculi. Święty przedstawiony jest frontalnie, w lewej dłoni trzyma otwartą księgę, a w prawej miecz skierowany ostrzem w dół, głowa skłoniona jest lekko w dół, w stronę księgi. Twarz podłużna w wysokim czołem z zakolami, okolona bujną, długą i ciemnobrązową brodą. Święty ubrany jest w jasnoróżową suknię, zielony płaszcz z czerwoną podszewką, przewieszony przez lewe ramię oraz sandały na stopach; wokół głowy ma kolisty nimb, wypełniony świetlistymi promieniami i złotymi zdobieniami. Aedicula wsparta jest na parach kolumn oraz stojących za nimi filarów, ustawionych na dwustopniowych cokołach. Podpory podtrzymują zwieńczenie z łukiem odcinkowym z przodu. W tle na prostym drążku, zawieszona jest drapowana, złota kotara ze złotymi frędzlami; podłoga ułożona z brązowym płytek. Cokoły kolumn dekorowane są płycinami, wypełnionymi rozetami. Kolumny w połowie przedzielone są opaską, u dołu zdobione stylizowanymi liśćmi akantu, a u góry zielonym festonem. W dolnej części kolumny są koloru czerwonego, w górnej niebieskiego; kapitele kompozytowe. Trzony filarów zdobione prostokątnymi płycinami, wypełnionymi roślinną dekoracją. Łuk zdobiony jest złoconą wicią roślinną i astragalem, w kluczu znajduje się uskrzydlona główka aniołka z czerwonymi skrzydłami. Zwieńczenie dwustopniowe, bogato dekorowane wolutkami i liśćmi akantu, na szczycie przerwany przyczółek, a po środku wazon. W dolnej partii witrażu, pomiędzy cokołami aediculi ozdobny kartusz zdobiony stylizowanym ornamentem okuciowym z prostokątną płyciną w polu z napisem: „S[ANC]T[US] PAULUS” oraz sygnatura artysty Georga Boosa z Monachium.

Zarys problematyki artystycznej

Autor omawianego witrażu, Georg Boos urodził się w 1859 roku, a zmarł w 1937 roku. Pochodził z Monachium, gdzie rozpoczął pracę w firmie Mayer & Co., a następnie założył własny zakład w 1880 roku. Do jego firmy dołączył wkrótce jego angielski bratanek, Leo Thomas. Jedna z największych prac Thomasa, zaprojektowanych w firmie Georga Boosa znajduje się kościele St. Paul w Butler w Stanach Zjednoczonych (około 58 okien). Obecnie witraże w stylu monachijskim z XIX wieku przechodzą swoisty renesans. Dziewięć witraży Georga Boosa zostało ostatnio zakupionych do kościoła St. Jospeph w Downington z kościoła Most Blessed Sacrament w Filadelfii. Do wystroju wnętrza świątyni w Downington potrzebowano 16 przeszkleń. Pozostałe wykonała firma Beyer Studio trudniąca się w produkcji witraży nawiązujących stylem do dzieł z witrażownictwa monachijskiego XIX wieku, m.in. dzieł Georga Boosa.

Święty Paweł Apostoł, czyli Szaweł z Tarsu urodził się między 5 a 8 rokiem w Tarsie, a zmarł w 63 lub 64 roku w Rzymie. Wychowywał się w Tarsie. W wieku około 16 lat przybył do Jerozolimy, gdzie został faryzeuszem. W 34 roku, będąc w drodze do Damaszku, doświadczył mistycznego spotkania z Chrystusem, które odmieniło jego dotychczasowe życie. Odtąd nazywał siebie apostołem Jezusa Chrystusa i odczytywał swoje powołanie jako wezwanie do nawracania pogan. Część podróży apostolskich odbywał w towarzystwie św. Barnaby. W trakcie swojej działalności był dwukrotnie więziony, po czym zginął śmiercią męczeńską w wieku około 60 lat. Pierwszym miejscem kultu św. Pawła był jego grób przy Via Ostiense w Rzymie, nad którym wzniesiono kapliczkę, a w 324 roku Konstantyn Wielki ufundował bazylikę, rozbudowaną i ozdobioną przez jego następców. Z czasem nad grobem świętego powstał też ołtarz, nazywany konfesją. W Polsce znajduje się 326 parafii pod wezwaniem św. Pawła, z czego w przypadku 315 jest to podwójne patrocinium dzielone ze św. Piotrem lub św. Janem Ewangelistą. W ikonografii sztuki zachodniej przedstawiany jest jako mężczyzna o pokaźnej posturze, symbolizującej moc ducha. Zwykle ukazywany jest w tunice i płaszczu, często ma kręcone włosy i długą brodę, rozdzieloną na końcu w dwa pukle. Do jego atrybutów należą zwoje Pisma Świętego, księga, krucyfiks, tkackie czółenko lub przędza (zajmował się też wyrobem namiotów), baranek, kość słoniowa i lanca. Jednak jego głównym atrybutem, ukazanym również na witrażu w Zakliczynie jest miecz, który pojawił się w ikonografii świętego na przełomie XII i XIII wieku. Posiada on kilka znaczeń: nawiązuje do jego męczeńskiej śmierci, przypomina o prześladowaniu chrześcijan przez św. Pawła przed nawróceniem, a także symbolizuje ostrość jego teologicznej myśli. Czasem jako odpowiedniki dwóch kluczy św. Piotra ukazywano go z dwoma mieczami. Ponadto w omawianym dziele św. Paweł został ukazany z księgą w ręku, symbolizującą jego udział w misji apostolskiej. Atrybut ten pojawił się w ikonografii świętego już w sztuce wczesnochrześcijańskiej.

Streszczenie

Kościół w Zakliczynie ozdobiony jest przez zespół czterech witraży, pochodzących z dziewiętnastowiecznych, monachijskich pracowni. Dwa z nich (Matkę Boską z Dzieciątkiem oraz św. Franciszka Salezego) wykonał Friedrich Dorn, który prowadził firmę w latach 1879-1891. Kolejne dwa witraże (św. Piotra i św. Pawła) zostały wykonane w pracowni Georga Boosa, która była konkurencyjnym zakładem dla firmy Franciszka Dorna. Przypuszcza się, że witraże Boosa zostały zamówione do kościoła w Zakliczynie po zamknięciu zakładu Dorna w 1891 roku, co miałoby świadczyć o wyborze dwóch odrębnych pracowni do wykonania przeszkleń w jednym kościele.

Bibliografia

Mysiński Aleksander, "Dzieje parafii pw. Wszystkich Świętych w Zakliczynie k. Myślenic", Zakliczyn 2001
"Korpus witraży z lat 1800-1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej, t. 2: Archidiecezja Krakowska, dekanaty pozakrakowskie", Kraków 2015
Rèau Louis, "Iconographie de l’art chrètien", Paryż 1959
Janicka-Krzywda Urszula , "Patron – atrybut – symbol", Poznań 1993
Rakocy Waldemar, "Św. Paweł. 1. Życie i działalność" , [w:] "Encyklopedia katolicka, t. 15" , Lublin 2011 , s. 103-106
Pastwa Marcin, "Św. Paweł. 7. Ikonografia" , [w:] "Encyklopedia katolicka, t. 15" , Lublin 2011 , s. 111-113

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum parafialne w Zakliczynie, Inwentarz parafii Wszystkich Świętych w Zakliczynie, oprac. ks. Józef Stopka, 2018, s. 45

Architectural Glass in Pittsburgh, Series 1: Eight Glass Artists in Nine Pittsburgh-area Buildings 1883-1962, Leo Thomas (1876-1950) for George Boos (1859-1937), Munich, Germany: https://phlf.org/2008/03/21/leo-thomas-1876-1950-for-george-boos-1859-1937-munich-germany/ [dostęp z dn. 27.04.2020]

Individual Property Historic Nomination, Attachment to Form: Tue Es Petrus & St. George Windows of the former St. George Church in Pittsburh from 1911-1912: https://static1.squarespace.com/static/5544da4fe4b0528c14b3a224/t/5703267a3c44d887e7a06e8b/1459824290231/St.+George+Windows_v2.pdf [dostęp z dn. 27.04.2020]

https://www.ncregister.com/daily-news/light-show-renaissance-of-stained-glass-underway-in-sacred-spaces [dostęp z dn. 27.04.2020]

https://www.beyerstudio.com/portfolio.php?jawn=JDTP [dostęp z dn. 27.04.2020]

Inne dzieła tego autora

Jak cytować?

Maria Działo, "Św. Paweł", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-pawel-58

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności