Św. Michał Archanioł

Dzieje zabytku

Obraz wraz z ołtarzem głównym powstał po pożarze kościoła, który miał miejsce w 1718 roku. Ołtarz ufundowały rodziny Grabowskich i Luxarowiczów z Wieliczki. Konsekrował go wraz z pozostałymi nastawami ołtarzowymi biskup kijowski Adam Tarło 28 sierpnia 1721. W polu głównym umieszczono osiemnastowieczny krucyfiks, w zwieńczeniu omawiane dzieło przedstawiające św. Michała Archanioła, natomiast w 1937 roku po bokach nastawy figury św. Jadwigi Śląskiej i św. Kazimierza Królewicza. Pierwotnie w miejscu tych rzeźb znajdowały się malowane na desce obrazy ukazujące prawdopodobnie tych samych świętych. Na ich rewersach natomiast widniały motywy związane z Męką Pańską: Ecce Homo oraz wizerunek Chrystusa ubiczowanego przy słupie. Do 1937 roku ołtarz był odsunięty od ściany wschodniej prezbiterium, tak że mieścił się za nim chór zakonny. Po likwidacji chóru został ustawiony na obecnym miejscu i ponownie konsekrowany przez biskupa Stanisława Rosponda, sufragana krakowskiego 19 grudnia 1937. Ołtarz był wielokrotnie konserwowany, m.in. w 1862 roku, następnie w czasie drugiej wojny światowej z inicjatywy gwardiana o. Franciszka Śliwy. Konserwację obrazu św. Michała Archanioła wykonał artysta-malarz Stefan Chmiel z Wieliczki. Prace konserwatorskie przeprowadził również bez uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków Józef Nawałka w latach 1965-1969. Ołtarz przemalowano w kolorze jasnoniebieskim, zniszczone części drewna usunięto, w tym wiele ornamentów, a figura Chrystusa i rzeźby w ołtarzu zostały szpecąco przemalowane. Być może podczas tej konserwacji ołtarza odnawiono również obraz św. Michała Archanioła. W 1993 roku nastawę ołtarzową wraz z obrazem i rzeźbami poddano kolejnej konserwacji.

Opis

Obraz o nieregularnym, wklęsło-wypukłym kształcie dopasowanym do zwieńczenia ołtarza. W centrum kompozycji znajduje się święty Michał Archanioł w dynamicznej pozie, strącający szatana do piekła. Archanioł ukazany w postawie stojącej, z lewą nogą cofniętą do tyłu, prawą depczący głowę szatana, z podniesionymi do góry rękami, w których trzyma włócznię skierowaną ostrzem w dół. Twarz archanioła szeroka, z długim i prostym nosem, wzrokiem skierowanym w dół. Włosy średniej długości, kręcone, rozwiane do tyłu. Ubrany w zbroję legionisty rzymskiego (złoty pancerz, niebieska tunika, wysokiem złote sandały) z czerwonym płaszczem rozwianym na wietrze, u pleców białe skrzydła, nad głową złoty i okrągły nimb. Dół kompozycji zajmuje skaliste, ciemne podłoże, z którego wydobywają się płomienie. Szatan ukazany w monstrualnej postaci, ze skrzydłami nietoperza, w postawie leżącej. W górnej części obrazu tło pochmurne, ciemne. Rama drewniana, złocona, polichromowana.

Zarys problematyki artystycznej

Pełne ekspresji dzieło znajdujące się w zwieńczeniu ołtarza głównego w kościele oo. Reformatów w Wieliczce, wykonane po 1718 roku przez nieznanego artystę przedstawia św. Michała Archanioła, księcia i wodza chóru anielskiego, który strąca do piekła szatana. Obraz został namalowany według kompozycji zastosowanej przez Rafaela Santiego w 1518 roku w obrazie „Święty Michał pokonuje szatana”, znajdującym się obecnie w Luwrze. Powstał on pod koniec życia Rafaela i był przeznaczony dla króla Francji Franciszka I, jako prezent od papieża Leona X. Dzieło Rafaela było wielokrotnie kopiowane, do czego przyczyniła się wysoka pozycja nowożytnego artysty oraz propagowanie dzieł za pomocą grafiki. W przypadku obrazu św. Michała Archanioła nie bez znaczenia był fakt, że obraz był własnością królów Francji, dzięki czemu jego najważniejsze interpretacje graficzne zostały wydane w albumach „Cabinet du Roi”, czy „Recueil Crozat”. Grafiki obrazu według Rafaela wykonali, m.in. Gilles Rousselet około 1677/1679 roku, czy Nicolas Larmessin około 1729/1742 roku. Bez wątpienia artysta tworzący dzieło do kościoła w Wieliczce korzystał ze wzorów graficznych, od których odróżnia je jedynie bardziej sumarycznie oddany pejzaż w tle i inne ułożenie postaci szatana w dolnej części kompozycji.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, pociemniała warstwa malarska, ubytki warstwy malarskiej na obrzeżach obrazu, zabrudzenia powierzchni.

Streszczenie

Obraz „Św. Michał Archanioł” znajduje się w zwieńczeniu ołtarza głównego w kościele oo. Reformatów w Wieliczce. Dzieło prawdopodobnie powstało wraz z całą nastawą ołtarzową po pożarze kościoła, który miał miejsce w 1718 roku. Ołtarz ufundowały rodziny Grabowskich i Luxarowiczów z Wieliczki. Konsekrował go wraz z pozostałymi nastawami ołtarzowymi biskup kijowski Adam Tarło 28 sierpnia 1721. Nieznany jest autor obrazu, jednak bez wątpienia wykorzystał on interpretacje graficzne obrazu „Święty Michał pokonuje szatana” Rafaela Santiego z 1518 roku.

Bibliografia