W 1601 roku założono w kościele Bractwo św. Anny, które działało od 1604 roku. W aktach wizytacji z 1618 roku wymieniono już ołtarz św. Anny. Obraz Rodziny Marii ze św. Janem Chrzcicielem (zwanym również „Rodzina Chrystusa”) mógł powstać zatem około 1618 roku. W 1697 roku bractwo sprawiło „szafy na schowanie obrazu” (?). Wizerunek św. Anny Samotrzeć wymieniony był w ołtarzu w aktach wizytacji w 1703 roku („S. Annae BMV Infantuli Jesu S. Josephi (sic!)”). W 1741 roku Anna i Maria miały srebrzone sukienki i częściowo złocone korony, a św. Joachim miał srebrzoną sukienkę drewnianą, fragmentarycznie złoconą, natomiast w 1748 roku św. Joachim miał srebrzoną sukienkę i złoconą podstawę (postument?). W 1756 roku wpłynął fundusz na obraz bracki staraniem księdza Jana „promotora” i podskarbiego Michała Żubińskiego. Około 1786 roku dzieło zostało wprawione do nowego, zakupionego z innego kościoła ołtarza bocznego. W czasie ostatniej konserwacji zdjęto z obrazu sukienki.
Obraz w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z przedstawieniem Rodziny Marii i św. Janem Chrzcicielem. Po prawej stronie obrazu siedzące obok siebie św. Anna i Maria z Dzieciątkiem, zwrócone w trzech czwartych w prawo. Maria z pochyloną głową, dłonie ma złożone w geście modlitwy, lewą nogę wysuniętą do przodu. Twarz ma owalną, o łagodnych, młodzieńczych rysach, okoloną brązowymi włosami, ukrytymi pod welonem. Ubrana jest w ciemnoróżową suknię oraz niebieski płaszcz z żółtą podszewką zarzucony na prawe ramię i opadający na kolana, na głowie i wokół szyi ma biały welon. Na jej kolanie siedzi Dzieciątko Jezus, lekko pochylone z uniesionymi obiema rękami, prawą rękę ma podtrzymywaną przez św. Annę, a dłoń w geście błogosławieństwa. Twarz ma pełną, o pucołowatych policzkach, okoloną krótkimi, kręconymi, jasnymi włosami. Ubrane jest w białą tunikę lamowaną koronką. Anna lekko pochylona w przód, lewą ręką obejmuje Marię, prawą podtrzymuje dłoń Dzieciątka. Twarz ma o starczych, łagodnych rysach. Ubrana jest w zieloną suknię oraz biały welon z podwiką. Obie razem z Marią mają na głowach aplikowane korony zamknięte. W lewej części obrazu klęczący przed nimi św. Joachim i św. Jan Chrzciciel. Ten ostatni ukazany jako dziecko, klęczy na prawym kolanie, lekko pochylony, w lewej ręce trzyma laskę zakończoną krzyżem z banderolą z napisem „ECCE AGNVS DEI”, prawą kładzie na piersi. Twarz ma pełną o pucołowatych policzkach, okoloną jasnymi, kręconymi, krótkimi włosami. Ubrany jest w pomarańczowo-różową melotę. Święty Joachim klęczy pochylony za nim, prawą rękę opiera na postumencie, lewą kładzie na piersi. Twarz ma o starczych rysach, okoloną siwą brodą i włosami, nad głową aplikowana gloria promienista. Ubrany jest w zieloną tunikę oraz pomarańczowy płaszcz zarzucony na ramiona. Postacie znajdują się we wnętrzu z szachownicową posadzką oraz upiętymi po bokach czerwonymi draperiami. W górnej części obrazu, pośród obłoków ukazane półpostacie czterech aniołów, ubranych w kolorowe tuniki, z których dwa trzymają otwarte księgi. Tło złocone.
Obraz z Niepołomic stanowi kompilację dwóch tematów ikonograficznych, mianowicie zredukowanej wersji Rodziny Marii oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem. Ten pierwszy ilustrował przekazy odnoszące się do potrójnego małżeństwa św. Anny z Joachimem, Kleofasem i Salomasem (trinubium), z których to związków święta urodziła trzy córki – Marię, Marię Kleofasową i Marię Salome. W sztukach plastycznych ukazywano tę scenę w taki sposób, że na ławie siedziała zazwyczaj św. Anna i Maria z Jezusem na kolanach, za nimi stali trzej mężowie Anny i mąż Marii – Józef, u dołu przedstawiano pozostałe córki św. Anny. Omawiany obraz ilustruje zredukowaną wersję tematu, z postaciami św. Anny Samotrzeć (samotrzeć – we troje, stanowi nazwę przedstawienia św. Anny, Marii i małego Jezusa) oraz wyłącznie jednym mężem św. Anny – św. Joachimem.
Drugi temat zilustrowany na obrazie – Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem ukazanym jako dziecko nie ma oparcia w Piśmie Świętym, gdyż Jezus i św. Jan nigdy nie spotkali się w dzieciństwie. Postać św. Jana Chrzciciela w scenach Matki Boskiej z Dzieciątkiem ma znaczenie symboliczne. Jan rozpoznał w Jezusie Mesjasza i zapowiedział jego mękę. Święty często adoruje Jezusa, jak na omawianym obrazie, zaś baranek, który jest atrybutem Jana i często mu towarzyszy, również stanowi symbol przyszłej Męki Chrystusa. Obraz Rodziny Marii ze św. Janem Chrzcicielem z Niepołomic formalnie bliski jest dziełom krakowskich malarzy cechowych z tego okresu, szczególnie Łukasza Porębskiego. Obraz z Niepołomic jest zbliżony do sygnowanego dzieła Porębskiego z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, mianowicie do przedstawienia św. Anny Samotrzeć. Na obu w podobny sposób oddano dziecięce i anielskie twarze oraz drapowanie tkaniny z rozbielonymi krawędziami fałdów, jak również płasko i rysunkowo namalowane obłoki. Omawiany obraz raczej nie jest dziełem samego Porębskiego, ale zastosowane środki malarskie pozwalają przypisać jego wykonanie malarzowi działającemu w jego kręgu, prawdopodobnie w cechu krakowskim.
Obraz po konserwacji.
W 1601 roku założono w kościele Bractwo św. Anny, które działało od 1604 roku. Obraz Rodziny Marii ze św. Janem Chrzcicielem (zwanym również „Rodzina Chrystusa”) mógł powstać około 1618 roku, gdyż w tym czasie wspomniano w źródłach o ołtarzu św. Anny. Obraz z Niepołomic stanowi kompilację dwóch tematów ikonograficznych, mianowicie zredukowanej wersji Rodziny Marii oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem. Jest bliski dziełom krakowskich malarzy cechowych z tego okresu, szczególnie Łukasza Porębskiego. Zastosowane w obrazie środki malarskie pozwalają przypisać jego wykonanie malarzowi działającemu w jego kręgu, prawdopodobnie w cechu krakowskim.
Autor: Remigiusz Suszycki
Autor: Michał Kunicki
Autor: Franciszek Skarbek Borowski
Paulina Kluz , "Rodzina Marii ze św. Janem Chrzcicielem", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/rodzina-marii-ze-sw-janem-chrzcicielem