Rodzina Marii ze św. Janem Chrzcicielem

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Niepołomice
Miejscowość
Niepołomice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Najświętszej Panny Marii i Dziesięciu Tysięcy Męczenników
Tagi
malarstwo XVII wieku św. Anna Samotrzeć
Miejsce przechowywania
prawy ołtarz boczny przy południowej ścianie arkady tęczowej
Identyfikator
DZIELO/04704
Kategoria
obraz
Czas powstania
około 1618 rok
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 75 cm
wysokość – 160 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

W 1601 roku założono w kościele Bractwo św. Anny, które działało od 1604 roku. W aktach wizytacji z 1618 roku wymieniono już ołtarz św. Anny. Obraz Rodziny Marii ze św. Janem Chrzcicielem (zwanym również „Rodzina Chrystusa”) mógł powstać zatem około 1618 roku. W 1697 roku bractwo sprawiło „szafy na schowanie obrazu” (?). Wizerunek św. Anny Samotrzeć wymieniony był w ołtarzu w aktach wizytacji w 1703 roku („S. Annae BMV Infantuli Jesu S. Josephi (sic!)”). W 1741 roku Anna i Maria miały srebrzone sukienki i częściowo złocone korony, a św. Joachim miał srebrzoną sukienkę drewnianą, fragmentarycznie złoconą, natomiast w 1748 roku św. Joachim miał srebrzoną sukienkę i złoconą podstawę (postument?). W 1756 roku wpłynął fundusz na obraz bracki staraniem księdza Jana „promotora” i podskarbiego Michała Żubińskiego. Około 1786 roku dzieło zostało wprawione do nowego, zakupionego z innego kościoła ołtarza bocznego. W czasie ostatniej konserwacji zdjęto z obrazu sukienki.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z przedstawieniem Rodziny Marii i św. Janem Chrzcicielem. Po prawej stronie obrazu siedzące obok siebie św. Anna i Maria z Dzieciątkiem, zwrócone w trzech czwartych w prawo. Maria z pochyloną głową, dłonie ma złożone w geście modlitwy, lewą nogę wysuniętą do przodu. Twarz ma owalną, o łagodnych, młodzieńczych rysach, okoloną brązowymi włosami, ukrytymi pod welonem. Ubrana jest w ciemnoróżową suknię oraz niebieski płaszcz z żółtą podszewką zarzucony na prawe ramię i opadający na kolana, na głowie i wokół szyi ma biały welon. Na jej kolanie siedzi Dzieciątko Jezus, lekko pochylone z uniesionymi obiema rękami, prawą rękę ma podtrzymywaną przez św. Annę, a dłoń w geście błogosławieństwa. Twarz ma pełną, o pucołowatych policzkach, okoloną krótkimi, kręconymi, jasnymi włosami. Ubrane jest w białą tunikę lamowaną koronką. Anna lekko pochylona w przód, lewą ręką obejmuje Marię, prawą podtrzymuje dłoń Dzieciątka. Twarz ma o starczych, łagodnych rysach. Ubrana jest w zieloną suknię oraz biały welon z podwiką. Obie razem z Marią mają na głowach aplikowane korony zamknięte. W lewej części obrazu klęczący przed nimi św. Joachim i św. Jan Chrzciciel. Ten ostatni ukazany jako dziecko, klęczy na prawym kolanie, lekko pochylony, w lewej ręce trzyma laskę zakończoną krzyżem z banderolą z napisem „ECCE AGNVS DEI”, prawą kładzie na piersi. Twarz ma pełną o pucołowatych policzkach, okoloną jasnymi, kręconymi, krótkimi włosami. Ubrany jest w pomarańczowo-różową melotę. Święty Joachim klęczy pochylony za nim, prawą rękę opiera na postumencie, lewą kładzie na piersi. Twarz ma o starczych rysach, okoloną siwą brodą i włosami, nad głową aplikowana gloria promienista. Ubrany jest w zieloną tunikę oraz pomarańczowy płaszcz zarzucony na ramiona. Postacie znajdują się we wnętrzu z szachownicową posadzką oraz upiętymi po bokach czerwonymi draperiami. W górnej części obrazu, pośród obłoków ukazane półpostacie czterech aniołów, ubranych w kolorowe tuniki, z których dwa trzymają otwarte księgi. Tło złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz z Niepołomic stanowi kompilację dwóch tematów ikonograficznych, mianowicie zredukowanej wersji Rodziny Marii oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem. Ten pierwszy ilustrował przekazy odnoszące się do potrójnego małżeństwa św. Anny z Joachimem, Kleofasem i Salomasem (trinubium), z których to związków święta urodziła trzy córki – Marię, Marię Kleofasową i Marię Salome. W sztukach plastycznych ukazywano tę scenę w taki sposób, że na ławie siedziała zazwyczaj św. Anna i Maria z Jezusem na kolanach, za nimi stali trzej mężowie Anny i mąż Marii – Józef, u dołu przedstawiano pozostałe córki św. Anny. Omawiany obraz ilustruje zredukowaną wersję tematu, z postaciami św. Anny Samotrzeć (samotrzeć – we troje, stanowi nazwę przedstawienia św. Anny, Marii i małego Jezusa) oraz wyłącznie jednym mężem św. Anny – św. Joachimem.
Drugi temat zilustrowany na obrazie – Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem ukazanym jako dziecko nie ma oparcia w Piśmie Świętym, gdyż Jezus i św. Jan nigdy nie spotkali się w dzieciństwie. Postać św. Jana Chrzciciela w scenach Matki Boskiej z Dzieciątkiem ma znaczenie symboliczne. Jan rozpoznał w Jezusie Mesjasza i zapowiedział jego mękę. Święty często adoruje Jezusa, jak na omawianym obrazie, zaś baranek, który jest atrybutem Jana i często mu towarzyszy, również stanowi symbol przyszłej Męki Chrystusa. Obraz Rodziny Marii ze św. Janem Chrzcicielem z Niepołomic formalnie bliski jest dziełom krakowskich malarzy cechowych z tego okresu, szczególnie Łukasza Porębskiego. Obraz z Niepołomic jest zbliżony do sygnowanego dzieła Porębskiego z kościoła Bożego Ciała w Krakowie, mianowicie do przedstawienia św. Anny Samotrzeć. Na obu w podobny sposób oddano dziecięce i anielskie twarze oraz drapowanie tkaniny z rozbielonymi krawędziami fałdów, jak również płasko i rysunkowo namalowane obłoki. Omawiany obraz raczej nie jest dziełem samego Porębskiego, ale zastosowane środki malarskie pozwalają przypisać jego wykonanie malarzowi działającemu w jego kręgu, prawdopodobnie w cechu krakowskim.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz po konserwacji.

Streszczenie

W 1601 roku założono w kościele Bractwo św. Anny, które działało od 1604 roku. Obraz Rodziny Marii ze św. Janem Chrzcicielem (zwanym również „Rodzina Chrystusa”) mógł powstać około 1618 roku, gdyż w tym czasie wspomniano w źródłach o ołtarzu św. Anny. Obraz z Niepołomic stanowi kompilację dwóch tematów ikonograficznych, mianowicie zredukowanej wersji Rodziny Marii oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem. Jest bliski dziełom krakowskich malarzy cechowych z tego okresu, szczególnie Łukasza Porębskiego. Zastosowane w obrazie środki malarskie pozwalają przypisać jego wykonanie malarzowi działającemu w jego kręgu, prawdopodobnie w cechu krakowskim.

Bibliografia

Róg Rafał, "Kościół w Niepołomicach pod wezwaniem Dziesięciu Tysięcy Męczenników – Królewska Fundacja Pokutna", Kraków-Niepołomice 1998
Sinko-Popielowa Krystyna, "Kościół w Niepołomicach" , „Rocznik Krakowski” , s. 49-111
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Samek Jan, Heydel Maria, "Porębski Łukasz" , [w:] "Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 7" , red.Makowska Urszula , Warszawa 2003 , s. 418-420
Zaremba-Rybińska Aleksandra, "Madonna z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem ze zbiorów Muzeum Historycznego m. st. Warszawy" , „Almanach Muzealny” , s. 215-225

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatus Skavinensis, Novi Montis, Oswencimensis, Zatoriensis, ad archidiaconatum Cracoviensem, prothonotarium apostolicum in a. D. 1617 authoritate ordinaria factae sub felicibus auspiciis R. D. Martini Szyszkowski, episcopi Cracobiensis, ducis Severiensis. Visitatio ecclesiae Collegiate Skarbimiriensis die 9 mesis Decembris anni 1617 ex speciali commissione Episcopi ordinarii facta kk. 106 - 110. Visitatio decanatus Wielicensis a. D. 1618 per R. D. Joannem Foxium, archidiaconum Cracoviensem
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Acta visitationum decanatuum: Wielicensis ex anno 1703, Novi Montis ex anno 1704 et Scavinensis ex anno 1704 sub generali administratione R.D. Casimiri a Łubna Łubiński, episcoi Heracleensis, suffraganei, canonici sede vacante episcopatus Cracoviensis et ducatus Severiensis, a R.D. Remigio Suszycki IUD, archidiacono Cracoviensi, custode Kielcensi, scholastico Lanciciensi, SRM secretario a.D. 1703 et 1704 expedita

Autor: Remigiusz Suszycki

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio archidiaconatus Cracoviensis (Decanatus: Skalensis - 1727; Vitoviensis - 1727; Prossoviensis - 1728; Novi Montis - 1728; Scawinensis - 1729; Xsiążnensis - 1731; Woynicensis - 1731; Zatoriensis - 1729; Lipnicensis - 1730; Dobczycensis - 1730; Andreoviensis - 1731; Żyvecensis - 1732; Oswiemensis - 1732; Wielicensis - 1741; postea sequntur inventaria ecclesiarum decanatus Dobczycensis, Woynicensis, Andreoviensis) per R.D. Michaelem de Magna Kunice Kunicki, episcopum Arsiacensem, suffraganeum et archidiaconum Cracoviensem annis 1727 - 1741 peracta

Autor: Michał Kunicki

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Acta visitationis ecclesiarum in decanatu Wielicensi ex commissione Cel. Principis R.D. Andrea Stanislai Kostka comitis in Załuskie Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae, per Franciscum Skarbek Borowski, canonicum cathedralem Cracoviensem, expeditae mense Septembri a.D. 1748

Autor: Franciszek Skarbek Borowski

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Kluz , "Rodzina Marii ze św. Janem Chrzcicielem", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/rodzina-marii-ze-sw-janem-chrzcicielem

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności