Ołtarz w kaplicy św. Piotra

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
Kraków
Gmina
Kraków
Miejscowość
Kraków
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Św. Anny
Kościół
Św. Anny
Identyfikator
DZIELO/23589
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
1695-1703
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
kamień, stiuk, techniki kamieniarskie i rzeźbiarskie, marmoryzacja, skaliola
Autor noty katalogowej
Józef Skrabski
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0

Dzieje zabytku

W latach 1689-1695 wzniesiono nowy kościół św. Anny. Następne osiem lat trwały prace nad wystrojem wnętrza pod kierunkim księdza Sebastiana Piskorskiego. Ołtarz w kaplicy św. Piotra wykonał sprowadzony z Moraw rzeźbiarz Baltazar Fontana w latach 1698-1702. Jego antepedium powstało w 1699 roku.

Opis

Na niskim postumencie, na rzucie prostokąta z łukiem nadwieszonym od przodu, prostopadłościenny ołtarz z antepedium ujętym szerokimi lizenami z romboidalnymi polami wypełnionymi drobnymi kwiatami, z owalnym polem pośrodku z podłużnymi palmami męczeństwa i bukietami kwiatów wokół. Nad ołtarzem nastawa z obrazem w kształcie stojącego prostokąta z przedstawieniem św. Piotra uwalnianego przez anioła z okowów. Ołtarz jest ujęty ukośnie dostawionymi postumentami z figurami dwóch aniołów flankujących obraz. Anioły ukazane w poruszonych pozach. Lewy stoi w silnym kontrapoście, z prawą nogą opartą na chmurze, z ciałem skierowanym ku środkowi osi ołtarza, z głową odwróconą w kierunku przeciwnym i wysuniętymi przed siebie rękami złożonymi do modlitwy. Jego twarz jest modelowana łagodnie, nos ma długi, usta rozwarte, a włosy skręcone, krótkie. Ubrany w obficie drapowany płaszcz, którego poły układają się w miękkie fałdy, dołem przechodzące między łydkami. Skrzydła ma rozłożyste, modelowane niesymetrycznie, gęsto upierzone. Drugi anioł klęczy na lewej nodze, wspartej na chmurze, zwrócony jest w kierunku obrazu, z prawą ręką przed sobą, a lewą odrzuconą do tyłu. Twarz ma pociągłą, nos wydatny, włosy krótkie, skręcone. Ubrany w długą suknię, drapowaną obficie, odsłaniającą lewe przedramię. Skrzydła rozłożyste, gęsto upierzone. Górna część ramy obrazu z ukośnie wyłamanym gzymsem z podwieszonymi pod nim impostami, podtrzymywanymi przez wyłaniające się z chmur anioły. Gzyms nad obrazem wyłamuje się półkoliście, na nim pośrodku leży anioł trzymający w lewej ręce banderolę ze złoconymi literami nietworzącymi logicznej całości, a prawą ręką wskazujący w kierunku wnętrza kaplicy. U jego boku skłębione chmury z trzema uskrzydlonymi główkami aniołków. Nad bocznymi partiami gzymsu siedzą uskrzydlone, nagie, pulchne aniołki, jeden z rękami złożonymi w geście modlitwy, drugi z rękami uniesionymi i rozłożonymi. Marmoryzacja utrzymana w kolorach brązów, rama i zwieńczenie czarne, dekoracja rzeźbiarska biała.

Zarys problematyki artystycznej

Rozwiązanie zastosowane przez Baltazara Fontanę należy uznać za nowatorskie w sztuce Małopolski ze względu na niespotykany typ nastawy ołtarzowej nawiązującej do ołtarzy w ramionach transeptu bazyliki Santa Maria del Popolo w Rzymie autorstwa Ercole Ferraty, Arrigio Giardé, Giovanniego Antonio Mariego i Antonia Raggiego, wykonanych być może według projektu Gian Lorenzo Berniniego. Fontana kolejny raz zastosował ten rodzaj nastawy ołtarzowej w kościele Klarysek w Starym Sączu. Źródłem inspiracji dla figur aniołów, szczególnie stojącego po lewej stronie, były figury na moście Anioła w Rzymie wykonane przez Gian Lorenza Berniniego i jego warsztat. Charakterystyczną cechą przejętą przez autora krakowskiego dzieła jest silny kontrapost postaci z wypchniętym biodrem oraz bogato drapowane szaty wijące się między nogami. Podobieństwa świadczą o dobrej znajomości najnowszych realizacji warsztatu Berniniego w Rzymie, w tym aniołów z mostu Anioła przeniesionych do kościoła San Andrea della Fratte. Rysunki tych rzeźb Fontana z pewnością przywiózł ze sobą do Krakowa. Ołtarz znajduje się w kaplicy, której dekoracja stanowi uzupełnienie programu ideowego całej świątyni. Na ścianach tarczowych Fontana wykonał płaskorzeźbione sceny dopełniające program ikonograficzny związany z następcą Chrystusa na ziemi: Uzdrowienie paralityka przez św. Piotra i Traditio clavis – przekazanie kluczy św. Piotrowi przez Chrystusa.

Streszczenie

Ołtarz św. Piotra powstał w latach 1695-1703. Jego autorem jest Baltazar Fontana i jego warsztat. Nowatorski na ziemiach polskich typ nastawy z parą aniołów flankujących obraz został zaczerpnięty ze sztuki Rzymu. Źródłem inspiracji były ołtarze w kościele Santa Maria del Popolo, powstałe zapewne według projektów Gian Lorenza Berniniego. Modelując ekspresyjnie anioły, z faliście kształtowanymi draperiami artysta zainspirował się figurami na moście Anioła w Rzymie, a przede wszystkimi aniołami Berniniego w kościele San Andrea della Fratte.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory śródmieścia, z. 1", Warszawa 1971
Karpowicz Mariusz, "Baltazar Fontana", Warszawa 1994
Kurzej Michał, "Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce", Kraków 2012
Kurzej Michał, "Budowa i dekoracja kościoła św. Anny w świetle źródeł archiwalnych" , [w:] "Studia z dziejów kościoła św. Anny w Krakowie" , red.Kliś Zdzisław, Węcławowicz Tomasz , Kraków 2009 , s. 139-178

Jak cytować?

Józef Skrabski, "Ołtarz w kaplicy św. Piotra", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-w-kaplicy-sw-piotra

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności