Ołtarz Krzyża Świętego

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
Kraków
Gmina
Kraków
Miejscowość
Kraków
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Kraków Centrum
Parafia
Św. Anny
Kościół
Św. Anny
Tagi
barok Fontana Baltazar ołtarz Św. Longin
Identyfikator
DZIELO/23615
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
1698–1703
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
kamień, stiuk, techniki kamieniarskie i rzeźbiarskie, marmoryzacja, skaliola
Autor noty katalogowej
Józef Skrabski
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0

Dzieje zabytku

Średniowieczny kościół św. Anny został rozebrany w 1679 roku. W jego miejsce wybudowano nową świątynię pod kierunkiem księdza Sebastiana Piskorskiego, według projektu Tylmana z Gameren. W latach 1695-1703 wykonano wystrój wnętrza świątyni. Partie rzeźbiarskie i część malarskich były dziełem warsztatu pod kierunkiem Baltazara Fontany. Prace przy ołtarzu Świętego Krzyża rozpoczęto w 1698 roku, gdy Fontana otrzymał zadatek na jego wykonanie, a ukończono w 1703 roku.

Opis

Ołtarz ustawiony na trójstopniowym podeście, prostopadłościenny, z antepedium z dekoracją w technice skaliola z pól geometrycznych dzielonych listwami i wypełniony drobnymi, wielobarwnymi kwiatkami. Za ołtarzem monumentalna nastawa utworzona z pilastrów i ukośnie ustawionych filarów stojących na wysokich postumentach. Ich trzony są kanelowane, a kapitele utworzone z jońskich wolut i przewiązanych taśmą lilijek. Nad kapitelami wznosi się belkowanie, nad zewnętrznymi pilastrami zwieńczone falistymi naczółkami, nad wewnętrznymi grupami uskrzydlonych puttów. Pośrodku znajduje się prostokątna wnęka zakończona łukiem półkolistym, nadwieszonym, w profilowanej ramie. W niej stiukowy relief przedstawiający Chwałę Krzyża Świętego adorowanego przez Matkę Boską z martwym Chrystusem spoczywającym na jej kolanach oraz przez św. Jana Ewangelistę odwróconego do widza plecami. Maria ukazana frontalnie, ubrana w rozłożystą suknię i płaszcz zarzucony na głowę, z prawą ręką dotykająca głowy Jezusa, z lewą wyciągniętą do przodu. Jan przedstawiony w wykroku, z rękami wysuniętymi przed siebie, ubrany w suknię i płaszcz odkrywający lewy bark. Za Chrystusem ukazany anioł trzymający jego rękę. Nad nimi grupa aniołów unoszących krzyż. Ponad wnęką widnieje promienista, złocona gloria, z postacią Boga Ojca zasiadającego w chmurach, z gołębicą Ducha Świętego, puttami i główkami aniołów. Po bokach stoją figury św. Weroniki i św. Longina. Święta jest ubrana w długą, ekspresyjnie marszczoną suknię, w rękach trzyma rozłożoną chustę z twarzą Chrystusa. Longin jest przestawiony w zbroi rzymskiego legionisty, z długim, efektownie formowanym płaszczem, z lanca w prawej dłoni.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz Krzyża Świętego należy do dzieł o wyjątkowej klasie artystycznej i do nielicznych na ziemiach polskich w całości zrealizowanych w technice rzeźbiarskiej. Monumentalna architektura wypełniająca całą szerokość transeptu wykorzystuje schemat ołtarza głównego z ukośnie dostawionymi filarami i z wielką glorią promienistą w zwieńczeniu. Pozostałe elementy są jednak zupełnie inaczej rozwiązane. W płaskorzeźbionej scenie przedstawiającej Chwałę Krzyża Świętego z Matką Boską i zmarłym Chrystusem leżącym na jej kolanach rzeźbiarz wykorzystał scenę z obrazu rzymskiego malarza Annibale Carracciego, choć źródłem inspiracji dla całej kompozycji z krzyżem unoszonym przez anioły było dzieło Domenica Guidiego – ołtarz w kaplicy Palazzo del Monte di Pietà w Rzymie (1658-1664). Fontana dobrze poznał dzieła Guidiego, ale również innych bliskich współpracowników Berniniego i prace jego samego, choćby na moście Anioła w Rzymie. Jeden z nich, anioł z chustą św. Weroniki, posłużył do skomponowania figury św. Weroniki w krakowskim dziele. Także ekspresyjny sposób drapowania szat, jakby unoszonych na wietrze, będących samodzielnym tematem wypowiedzi artystycznej przywodzi na myśl dzieła jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy doby baroku – Gian Lorenza Berniniego.

Streszczenie

Powstały w latach 1698–1703 ołtarz Krzyża Świętego jest dziełem warsztatu kierowanego przez Baltazara Fontanę. Stanowi przykład recepcji rzymskich dzieł Gian Lorenza Berniniego w zakresie ekspresyjnego traktowania draperii oraz naśladowania rzymskich dzieł. W scenie Chwały Krzyża z Matką Boską i leżącym na jej kolanach martwym Chrystusem oraz unoszonym przez anioły krzyżem artysta zainspirował się dziełem Domenica Guidiego, ołtarzem w kaplicy Palazzo del Monte di Pietà w Rzymie. Sama Pietà przywodzi na myśl obraz innego rzymskiego artysty, malarza Annibale Carracciego. Ołtarz jest jednym z najwybitniejszych dzieł Fontany i jednym z najciekawszych przykładów recepcji rzeźby rzymskiej w Polsce.

Bibliografia

Karpowicz Mariusz, "Baltazar Fontana", Warszawa 1994
Kurzej Michał, "Budowa i dekoracja kościoła św. Anny w świetle źródeł archiwalnych" , [w:] "Studia z dziejów kościoła św. Anny w Krakowie" , red.Kliś Zdzisław, Węcławowicz Tomasz , Kraków 2009 , s. 139-178

Jak cytować?

Józef Skrabski, "Ołtarz Krzyża Świętego", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-krzyza-swietego

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności