Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w drugiej połowie XVIII wieku. Według inwentarza z około połowy XX wieku figura Najświętszego Serca Pana Jezusa została wykonana w 1924 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, mensa drewniana z kamiennym portatylem. Antepedium w kształcie leżącego prostokąta, ujętego profilowaną ramą. Na ołtarzu tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki, ujętej w narożach pilastrami o ornamentalnych trzonach, dźwigających pełne belkowanie opasujące tabernakulum z trzech stron, wyłamane na ich osi. Drzwiczki w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym. Retabulum ustawione na dwustrefowym cokole, ujęte parą kolumn o kapitelach kompozytowych, stojących na tle zwielokrotnionych pilastrów. Podpory dźwigają pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, ustawione ukośnie, nad polem środkowym przyjmujące kształt łuku odcinkowego. W polu środkowym głęboka nisza w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami, ujęta profilowaną ramą, z figurą Najświętszego Serca Jezusa. Niszę flankują dwie figury: św. Marka i św. Łukasza ustawione na konsolach. Na belkowaniu, na linii podpór cokoły z figurami św. Alojzego Gonzagi i św. Rocha. Zwieńczenie przyjmuje kształt stojącego prostokąta flankowanego spływami wolutowymi, zamkniętego gzymsem przechodzącym w dwie woluty. Całość zakończona owalnym medalionem z płaskorzeźbionym przedstawieniem Trójcy Świętej w promienistej glorii, flankowana figurkami św. Katarzyny Aleksandryjskiej i nierozpoznanej świętej. W polu zwieńczenia rama w formie stojącego prostokąta o wklęsłych bokach i dolnych narożach, zamknięta wolutami z akroterionem, z figurą św. Sebastiana w polu, ustawioną na wsporniku. Nastawa ujęta po bokach ażurowymi uszami utworzonymi z akantu i prostej karbowanej wstęgi. Całość obficie dekorowana ornamentem rocaille'owym oraz zwisami kwiatowymi. Struktura marmoryzowana w kolorze żółtym, profile marmoryzowane na seledynowo, ornamentyka i profilowania złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz reprezentuje popularny w XVIII wieku typ nastawy aediculowej, wykonanej w stylu rokokowym. Ustawiony jest ukośnie, co typowo dla tej epoki stosowane było w stosunku do ołtarzy bocznych przytęczowych, aby optycznie kierować wzrok wiernych ku prezbiterium. Charakterystyczną cechą ołtarzy powstających w tym czasie na terenie Spisza była dominacja dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej nad dekoracją malarską, która w ołtarzu bocznym w Krempachach szczególnie uwidacznia się w partii zwieńczenia, gdzie umieszczono aż pięć rzeźbionych figur oraz płaskorzeźbione przedstawienie Trójcy Świętej na szczycie. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Marcina, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby ustalenia choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z partii zwieńczenia wskazują na twórcę dekoracji rzeźbiarskiej ołtarza głównego w kościele św. Kwiryna w Łapszach Niżnych, natomiast rzeźby św. Marka i św. Łukasza zawierają elementy warsztatu innego spiskiego rzeźbiarza, który wykonał część dekoracji rzeźbiarskiej w kościołach we Frydmanie i w Jurgowie. Być może oba warsztaty współpracowały ze sobą, jednakże problem ten wymaga dalszych badań. Jedynie rzeźba przedstawiająca Najświętsze Serce Jezusa jest nowsza i została wykonana w 1924 roku. Pozostałe rzeźby wraz ze strukturą ołtarza powstały w drugiej połowie XVIII wieku i stanowią z nim integralną całość. Ponadto elementem popularnym w strukturze ołtarzy osiemnastowiecznych, wieńczącym omawiane dzieło jest promienista gloria. Rozwiązanie to było często stosowane w zwieńczeniach małej architektury (w ambonach, ołtarzach, portalach itp.). Jej geneza sięga twórczości Gianlorenzo Berniniego, jakkolwiek szybko rozpowszechniła się w również w Polsce. Jednym z pierwszych twórców w Małopolsce stosującym promienistą glorię w zwieńczeniach małej architektury był rzeźbiarz Antoni Frączkiewicz.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz reprezentuje popularny w XVIII wieku typ nastawy aediculowej, wykonanej w stylu rokokowym. Charakterystyczną cechą ołtarza jest dominacja dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej nad dekoracją malarską, która szczególnie uwidacznia się w partii zwieńczenia, gdzie umieszczono aż pięć rzeźbionych figur oraz płaskorzeźbione przedstawienie Trójcy Świętej na szczycie. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Marcina, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Rzeźba znajdująca się w niszy w polu głównym ołtarza, która przedstawia Najświętsze Serce Jezusa jest nowsza i została wykonana w 1924 roku. Pozostałe figury wraz ze strukturą ołtarza powstały w drugiej połowie XVIII wieku i stanowią jego integralną całość.

Bibliografia