Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Nowy Targ
Miejscowość
Krempachy
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Parafia Św. Marcina Apostoła
Tagi
Najświętsze Serce Jezusa ołtarz boczny rzeźba XVIII wieku
Miejsce przechowywania
południowa ściana łuku tęczowego
Identyfikator
DZIELO/02982
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XVIII wieku
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i snycerskie, polichromia, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w drugiej połowie XVIII wieku. Według inwentarza z około połowy XX wieku figura Najświętszego Serca Pana Jezusa została wykonana w 1924 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, mensa drewniana z kamiennym portatylem. Antepedium w kształcie leżącego prostokąta, ujętego profilowaną ramą. Na ołtarzu tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki, ujętej w narożach pilastrami o ornamentalnych trzonach, dźwigających pełne belkowanie opasujące tabernakulum z trzech stron, wyłamane na ich osi. Drzwiczki w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym. Retabulum ustawione na dwustrefowym cokole, ujęte parą kolumn o kapitelach kompozytowych, stojących na tle zwielokrotnionych pilastrów. Podpory dźwigają pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, ustawione ukośnie, nad polem środkowym przyjmujące kształt łuku odcinkowego. W polu środkowym głęboka nisza w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami, ujęta profilowaną ramą, z figurą Najświętszego Serca Jezusa. Niszę flankują dwie figury: św. Marka i św. Łukasza ustawione na konsolach. Na belkowaniu, na linii podpór cokoły z figurami św. Alojzego Gonzagi i św. Rocha. Zwieńczenie przyjmuje kształt stojącego prostokąta flankowanego spływami wolutowymi, zamkniętego gzymsem przechodzącym w dwie woluty. Całość zakończona owalnym medalionem z płaskorzeźbionym przedstawieniem Trójcy Świętej w promienistej glorii, flankowana figurkami św. Katarzyny Aleksandryjskiej i nierozpoznanej świętej. W polu zwieńczenia rama w formie stojącego prostokąta o wklęsłych bokach i dolnych narożach, zamknięta wolutami z akroterionem, z figurą św. Sebastiana w polu, ustawioną na wsporniku. Nastawa ujęta po bokach ażurowymi uszami utworzonymi z akantu i prostej karbowanej wstęgi. Całość obficie dekorowana ornamentem rocaille'owym oraz zwisami kwiatowymi. Struktura marmoryzowana w kolorze żółtym, profile marmoryzowane na seledynowo, ornamentyka i profilowania złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz reprezentuje popularny w XVIII wieku typ nastawy aediculowej, wykonanej w stylu rokokowym. Ustawiony jest ukośnie, co typowo dla tej epoki stosowane było w stosunku do ołtarzy bocznych przytęczowych, aby optycznie kierować wzrok wiernych ku prezbiterium. Charakterystyczną cechą ołtarzy powstających w tym czasie na terenie Spisza była dominacja dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej nad dekoracją malarską, która w ołtarzu bocznym w Krempachach szczególnie uwidacznia się w partii zwieńczenia, gdzie umieszczono aż pięć rzeźbionych figur oraz płaskorzeźbione przedstawienie Trójcy Świętej na szczycie. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Marcina, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby ustalenia choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z partii zwieńczenia wskazują na twórcę dekoracji rzeźbiarskiej ołtarza głównego w kościele św. Kwiryna w Łapszach Niżnych, natomiast rzeźby św. Marka i św. Łukasza zawierają elementy warsztatu innego spiskiego rzeźbiarza, który wykonał część dekoracji rzeźbiarskiej w kościołach we Frydmanie i w Jurgowie. Być może oba warsztaty współpracowały ze sobą, jednakże problem ten wymaga dalszych badań. Jedynie rzeźba przedstawiająca Najświętsze Serce Jezusa jest nowsza i została wykonana w 1924 roku. Pozostałe rzeźby wraz ze strukturą ołtarza powstały w drugiej połowie XVIII wieku i stanowią z nim integralną całość. Ponadto elementem popularnym w strukturze ołtarzy osiemnastowiecznych, wieńczącym omawiane dzieło jest promienista gloria. Rozwiązanie to było często stosowane w zwieńczeniach małej architektury (w ambonach, ołtarzach, portalach itp.). Jej geneza sięga twórczości Gianlorenzo Berniniego, jakkolwiek szybko rozpowszechniła się w również w Polsce. Jednym z pierwszych twórców w Małopolsce stosującym promienistą glorię w zwieńczeniach małej architektury był rzeźbiarz Antoni Frączkiewicz.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz reprezentuje popularny w XVIII wieku typ nastawy aediculowej, wykonanej w stylu rokokowym. Charakterystyczną cechą ołtarza jest dominacja dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej nad dekoracją malarską, która szczególnie uwidacznia się w partii zwieńczenia, gdzie umieszczono aż pięć rzeźbionych figur oraz płaskorzeźbione przedstawienie Trójcy Świętej na szczycie. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Marcina, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Rzeźba znajdująca się w niszy w polu głównym ołtarza, która przedstawia Najświętsze Serce Jezusa jest nowsza i została wykonana w 1924 roku. Pozostałe figury wraz ze strukturą ołtarza powstały w drugiej połowie XVIII wieku i stanowią jego integralną całość.

Bibliografia

Skorupa Andrzej, "Krempachy. Kościoły św. Marcina i św. Walentego", Kraków 2015
Apostoł Stanisław, "Szlak Gotycki. Nowy Targ-Kieżmark-Nowy Targ", Nowy Targ 2003
Janicka-Krzywda Urszula, "Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin", Kraków 1987
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Skorupa Andrzej, "Sztuki plastyczne doby baroku na Polskim Spiszu, cz. 1: Rzeźba" , „Almanach Nowotarski” , s. 107-124
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938

Jak cytować?

Maria Działo, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-68

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności