Ofiara Izaaka

Dzieje zabytku

Grupa rzeźbiarska Ofiary Izaaka została wykonana do ołtarza głównego po 1748 roku, gdyż w aktach wizytacji z tego roku odnotowano, że w kościele znajdowało się jeszcze dawne retabulum. Z dużym prawdopodobieństwem grupę wykonał opawski rzeźbiarz, Johann Georg Lehner.

Opis

Grupa rzeźbiarska Ofiary Izaaka drążona z tyłu, ustawiona na nieregularnej podstawie. Na stosie porąbanego drewna klęczy Izaak, za nim zaś stoi Abraham zamachujący się na niego mieczem. Abraham w pozycji stojącej, w rozkroku, zwrócony jest w trzech czwartych w lewo, łukowato odchylony w tył, z głową uniesioną do góry. Lewą rękę wyciąga do przodu, prawą unosi wysoko, w dłoni trzyma miecz. Twarz ma szczupłą, o głęboko rzeźbionych oczach skierowanych w górę, z wydrążonym łukiem oczodołu, o ostrym, garbatym nosie oraz pełnych, rozchylonych ustach z dużą górną wargą. Twarz okolona jest siwą, długą, falowaną brodą i krótkimi włosami. Ubrany jest w srebrzoną tunikę z kołnierzykiem, zapinaną na złocone guzy, przepasaną złoconą szarfą, sięgającą kolan, przy dolnej krawędzi dekorowaną złoconą frędzlą. Na lewe ramię ma narzucony złocony płaszcz, opadający na jego prawy bok. Na głowie ma złocony turban, na nogach wysokie brązowe buty ze złoconym brzegiem. Izaak ukazany jako klęczący na prawe kolano na stosie drewna, pochylony, z rękami związanymi za plecami. Twarz ma szczupłą, o garbatym nosie i pełnych ustach, oczy przesłonięte srebrzoną opaską. Włosy ma falowane, opadające na kark. Przesłonięty jest w partii bioder i nóg złoconym płaszczem. Tors silnie umięśniony. Polichromia ciała naturalistyczna.

Zarys problematyki artystycznej

Wykonanie wysokiej klasy figur z ołtarza głównego kościoła św. Mikołaja w Bielanach Anna Dettloff przypisywała rzeźbiarzowi z kręgu Johanna Georga Lehnera („anonimowy pomocnik”). Jednak bardzo charakterystyczny sposób rzeźbienia figur, niemający porównania do dzieł małopolskich rzeźbiarzy, zbyt bliski dziełom tego mistrza, wskazuje na to, że wykonał je sam Lehner, być może przy udziale warsztatu.
Sposób oddania twarzy Abrahama, o charakterystycznej fizjonomii oraz włosów i brody rzeźbionych w liczne, falowane pasma odpowiada innym figurom tego artysty. Podobnie niezwykle miękki modelunek obfitych szat, z wieloma precyzyjnie rzeźbionymi detalami jest charakterystyczny dla Lehnera. Na terenie południowej Małopolski znajdują się wyłącznie dwa przykłady grupy rzeźbiarskiej Ofiary Izaaka, jedna jest w Bielanach, druga zaś w krakowskim kościele Paulinów na Skałce i została wykonana właśnie przez Lehnera w stiuku. Grupa w Bielanach niewątpliwie inspirowana była kompozycją tego rzeźbiarza powstałą wcześniej do ołtarza bocznego kościoła Paulinów na Skałce, gdzie artysta pracował w latach 1744-1747. W każdym z tych przykładów Abraham ukazany jest inaczej, w krakowskim dziele ubrany jest w płaszcz, a w bielańskim w tunikę i turban. Postać Izaaka w obu przypadkach przedstawia młodzieńca klęczącego na drwach, jakkolwiek zakomponowana jest inaczej. Pod względem formalnym oraz kompozycyjnym dzieło bliskie jest stylowi rzeźbiarza Johanna Georga Lehnera, który tworzył w pobliskim Krakowie, jak również na terenie sąsiadującego z południową Małopolską, Śląska Austriackiego. Jest zatem bardzo prawdopodobne, że mógł on wykonać omawiane dzieło.
Ofiara Izaaka opisana została w Księdze Rodzaju: „A po tych wydarzeniach Bóg wystawił Abrahama na próbę. Rzekł do niego: «Abrahamie!» A gdy on odpowiedział: «Oto jestem» – powiedział: «Weź twego syna jedynego, którego miłujesz, Izaaka, idź do kraju Moria i tam złóż go w ofierze na jednym z pagórków, jakie ci wskażę»” (Rdz 22, 1-2). Abraham posłusznie wykonał polecenie Boga i w miejscu, które mu wskazał wybudował ołtarz, aby złożyć ofiarę, lecz gdy wyciągnął nóg, aby zabić syna: „wtedy Anioł Pański zawołał na niego z nieba i rzekł: «Abrahamie, Abrahamie!» A on rzekł: «Oto jestem». [Anioł] powiedział mu: «Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna»” (Rdz 22, 11-12).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Grupa rzeźbiarska Ofiary Izaaka została wykonana do ołtarza głównego po 1748 roku. Z dużym prawdopodobieństwem jest dziełem opawskiego rzeźbiarza, Johanna Georga Lehnera. Grupa w Bielanach niewątpliwie inspirowana była kompozycją Lehnera powstałą wcześniej do ołtarza bocznego kościoła Paulinów na Skałce, gdzie artysta pracował w latach 1744-1747. Ofiara Izaaka opisana została w Księdze Rodzaju (Rdz 22, 1-19). Ilustruje opowieść, gdy Bóg wystawił Abrahama na próbę, polecając mu złożenie swego syna Izaaka w ofierze.

Bibliografia