Matka Boska Różańcowa oraz św. Jan Chrzciciel

Opis

Feretron dwustronny z obrazami o kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem ostrym: Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi dominikańskimi oraz św. Jana Chrzciciela ustawiony na niskiej podstawie oraz prostopadłościennym cokole, zaopatrzonym w otwory na drążki do noszenia. Feretron ujęty po bokach smukłymi, kręconymi kolumienkami, ponad którymi fiale. Zwieńczenie feretronu w formie wimpergi (ostrołukowej arkady wbudowanej w trójkątny przyczółek), z maswerkiem powyżej łuku. Cokół zdobiony rzędem rozetek, natomiast zwieńczenie żabkami. Struktura feretronu malowana w kolorze naturalnego drewna, detale i ornamentyka złocone. Po jednej stronie feretronu znajduje się obraz Matki Boskiej Różańcowej. W centrum Matka Boska, ukazana w pozycji siedzącej na obłoku, delikatnie zwrócona w lewo, z Dzieciątkiem Jezus na kolanach. Ubrana w czerwoną suknię z długimi rękawami, niebieski płaszcz otulający całą postać, spięty na piersi złotą klamrą oraz złoty welon na głowie. Dzieciątko zwrócone w stronę św. Dominika, półnagie, przewiązane białą pieluszką na biodrach, z różańcem w dłoniach. Święty Dominik ukazany na pierwszym planie, po lewej stronie obrazu w pozycji klęczącej, ujęty z prawego profilu, wyciągający dłonie ku górze, w kierunku Dzieciątka. Po prawej stronie obrazu, za obłokiem św. Katarzyna Sieneńska zwrócona w trzech czwartych w prawo, w pozycji stojącej, z koroną cierniową na głowie i dłońmi złożonymi na wysokości piersi, w których trzyma różaniec. Święci ubrani w habity i płaszcze dominikańskie. Twarze postaci malowane zgodnie z tradycją ikonograficzną, idealizowane. Nad głowami świętych i Matki Boskiej złote i okrągłe nimby, nad głową Dzieciątka nimb krzyżowy. Na stopniu, przed obłokiem otwarta księga, niżej pochodnia i kwiaty. W tle sumarycznie oddana architektura i czerwona kotara w lewym górnym narożu. Po drugiej stronie feretronu znajduje się obraz z przedstawieniem św. Jana Chrzciciela. Święty ukazany w centrum kompozycji, w postawie stojącej z krzyżem o długim drzewcu w lewej ręce, prawą wskazujący na oplatającą krzyż banderolę z napisem „ECCE AGNVS DEI”. Twarz świętego o delikatnych rysach, okolona krótką brodą oraz długimi włosami, opadającymi na plecy i ramiona. Wokół głowy złoty, okrągły nimb. Święty ubrany jest w tunikę ze skóry z krótkimi rękawami oraz czerwony płaszcz z fioletową podszewką, zdobiony na brzegach dekoracyjną lamówką; stopy bose. Całość ukazana na tle pejzażu z bogatą roślinnością i strumykiem. W dolnym narożu wąż. W tle obniżony horyzont z pejzażem górskim. Kolorystyka obrazu ciepła. Struktura feretronu malowana w kolorze naturalnego drewna, detale i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron”, czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich połączonych z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu kościołach Rzymu odprawienie nabożeństw błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej Ocalenie Ludu Rzymskiego – Salus Populi Romani. Struktura feretronu w kościele w Czulicach została wykonana w stylu neogotyckim. Posiada charakterystyczne dla tego stylu formy, m. in. sterczyny, blendy, maswerk wypełniony czwórliściem oraz żabki umieszczone na górnych krawędziach. Po jednej stronie feretronu znajduje się obraz przedstawiający Matkę Boską Różańcową, który wiąże się z szeroko rozpowszechnioną modlitwą różańcową. Modlitwę tę spopularyzował dominikanin Alanus de Rupe, który jej powstanie łączył z osobą św. Dominika. Pierwsze bractwo różańcowe zostało założone w 1475 roku przez Jakuba Sprengera, przeora klasztoru Dominikanów w Kolonii. Wtedy też zaistniała potrzeba przedstawienia Matki Boskiej Różańcowej na obrazach. W drugiej połowie XV wieku dzieła te nawiązywały do znanych już wizerunków Matki Boskiej: Matki Boskiej Opiekuńczej, Immaculaty, czy Marii w ogrodzie różanym. W Polsce wizerunki różańcowe pojawiły się w pierwszej połowie XVI wieku i dzielą się na kilka typów: Matkę Boską Różańcową w typie Niewiasty Apokaliptycznej, Matkę Boską Orędowniczkę wiernych, przedstawienia wzorowane na wizerunkach Matki Boskiej Śnieżnej oraz Matkę Boską przekazującą różaniec świętym dominikańskim. Ta ostatnia formuła ikonograficzna rozpowszechniła się w Polsce w XVII wieku, zwłaszcza za pośrednictwem malarstwa włoskiego. Znalazła również zastosowanie na feretronie w kościele w Czulicach. Po drugiej stronie feretronu znajduje się obraz przedstawiający św. Jana Chrzciciela, który został ukazany z tradycyjnie przypisywanymi mu atrybutami: szatą uszytą ze skóry zwierzęcej, w którą był ubrany, przebywając na pustyni oraz z napisem na banderoli zawierającej słowa, jakie prorok skierował do Chrystusa: „Oto Baranek Boży”. Zarówno feretron, jak i obrazy reprezentują poziom typowy dla profesjonalnych wytwórni sprzętów kościelnych, czynnych w drugiej połowie XIX wieku przede wszystkim w Tyrolu i Bawarii, ale także w Polsce. Trudno zatem określić miejsce ich powstania.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, lekko przyciemniała warstwa malarska na obrazach.

Streszczenie

Feretron dwustronny z obrazami Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi dominikańskimi oraz św. Jana Chrzciciela wykonany w drugiej połowie XIX wieku w stylu neogotyckim.

Bibliografia