Matka Boska Bolesna

Dzieje zabytku

Obraz Matki Boskiej Bolesnej powstał w pierwszej tercji XIX wieku. Być może został wykonany przez krakowskiego malarza Jakuba Korneckiego, podobnie jak obraz Najświętszego Serca Jezusa.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem Matki Boskiej ukazanej w półpostaci, zwróconej w trzech czwartych w prawo, z pochyloną głową oraz z uniesionymi na wysokości piersi, splecionymi dłońmi, w których trzyma białą chustkę. Jej twarz jest okrągła, o pełnych, zaróżowionych policzkach, oczach skierowanych w dół, z których płyną łzy, uniesionych brwiach, prostym, długim nosie oraz pełnych ustach. Ubrana jest w czerwoną suknię oraz niebieski płaszcz narzucony na ramiona, jej głowę przykrywa ciemnożółty welon. W jej pierś skierowany jest ukośnie ustawiony miecz. Maria jest ukazana na jednolitym ciemnobrązowym tle, rozjaśnionym wokół jej głowy. Obraz w profilowanej, złoconej ramie.

Zarys problematyki artystycznej

Początek kultu boleści Matki Boskiej sięga XIII wieku. Równocześnie pojawił się jako temat w sztukach plastycznych i literaturze. Jego podstawę stanowiło proroctwo Symeona podczas ofiarowania Jezusa w świątyni: „Symeon zaś błogosławił Ich i rzekł do Maryi, Matki Jego: «Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu, i na znak, któremu sprzeciwiać się będą. A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu»” (Łk 2, 34-35). Fragment ten stał się inspiracją dla przedstawień miecza skierowanego w pierś Marii, jako widzialnego znaku jej cierpienia, atrybutu boleści. W literalnie rozumianym tekście miecz przeszywa duszę Marii, jakkolwiek jego ilustracją są przedstawienia miecza wbitego w jej pierś, czyli prosto w serce. Wynika to z tego, że z czasem w tłumaczeniach i komentarzach zamiast słowa „dusza” zaczęło pojawiać się „serce”, gdyż rozumiane było ono jako źródło życia duchowego. Proroctwo Symeona odnosi się do boleści Matki Boskiej, którą odczuwała podczas męki Chrystusa, dlatego ukazywana była z jednym mieczem. Z czasem jednak wzorując się na nabożeństwie do pięciu ran Chrystusa, wyróżniono pięć boleści Marii, dlatego przedstawiana była z pięcioma mieczami wbitymi w serce. W kolejnym etapie rozwoju kultu wyodrębniono siedem boleści, które odnoszą się do dzieciństwa Chrystusa i poszczególnych etapów jego męki, przez co w wizerunkach Matki Boskiej Bolesnej pojawiało się również siedem mieczy.
Początkowo Matka Boska z mieczem boleści stanowiła element większych kompozycji, przykładowo sceny Ukrzyżowania. Samodzielne przedstawienia w tym typie ikonograficznym zaczęły się pojawiać dopiero końcem XV i początkiem XVI wieku.
Obraz z Wieliczki stanowi samodzielne przedstawienie Matki Boskiej Bolesnej ukazanej w półpostaci, który to typ występował w Rzeczypospolitej już od XVI wieku. Prócz miecza, jako atrybutu boleści Marii, oznaką jej cierpienia są również gęsto spływające z jej oczu łzy oraz gest splecionych dłoni oznaczający w retoryce wyraz największego bólu.
Omawiany obraz jest bardzo zbliżony pod względem formalnym do obrazu Najświętszego Serca Jezusa z 1827 roku namalowanego prawdopodobnie przez krakowskiego malarza Jakuba Korneckiego, który znajduje się w wielickim kościele. Na obu dziełach w bardzo zbliżony sposób malowana jest tkanina, z charakterystycznie załamującą się tuniką przy dekolcie oraz fałdowaniu na rękach. Podobny jest również sposób malowania elementów anatomicznych twarzy ze znamiennie zaróżowionymi policzkami oraz dłoni. Prawdopodobnie Jakub Kornecki wykonał oba te obrazy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zabrudzenia i spękania warstwy malarskiej.

Streszczenie

Obraz Matki Boskiej Bolesnej powstał w pierwszej tercji XIX wieku. Mógł zostać wykonany przez Jakuba Korneckiego. Ikonografia przedstawiająca Marię, której pierś przeszywa miecz, jako atrybut boleści, opiera się na proroctwie Symeona (Łk 2, 34-35). Oznaką cierpienia są również gęsto spływające z jej oczu łzy oraz gest splecionych dłoni oznaczający w retoryce wyraz największego bólu.

Bibliografia