Kościół św. Józefa przy klasztorze sióstr Bernardynek

Dzieje zabytku

Klasztor i kościół sióstr Bernardynek wywodzi się z klasztoru św. Agnieszki, który został skasowany w 1788 roku. Klasztor przy ul. Poselskiej został założony przez siostrę Teresę Zadzik (1592-1652), która jako przełożona klasztoru św. Agnieszki przez wiele lat dążyła do zorganizowania nowego klasztoru sióstr bernardynek w obrębie murów miejskich. Konieczność tę wymuszała m.in. lokalizacja starego klasztoru, który położony był nad Wisłą i często narażony na wylewy rzeki, zmuszał siostry do opuszczania murów klasztornych i szukania schronienia wśród osób świeckich. Na założenie nowego klasztoru siostra Teresa otrzymała część sumy w spadku po swoim bracie Jakubie Zadziku, biskupie krakowskim. Dzięki pośrednictwu wojewodziny rawskiej Doroty Sułowskiej zakupiła dworek Stanisława Żeleńskiego (Lanckorońskich). Zgodę na nową fundację otrzymała od króla Władysława IV, biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego oraz kapituły ojców Bernardynów. 11 sierpnia 1644 po adaptacji dworku na pomieszczenia klasztorne oraz wzniesieniu drewnianego kościółka św. Józefa sześć sióstr z klasztoru św. Agnieszki wraz z siostrą Teresą Zadzik, jako przełożoną przeniosło się w nowe miejsce. Następnie klasztor powiększono o sąsiadujący dworek rodziny Pieniążków (Raczkowskich) w 1649 roku, zlokalizowany od strony północnej. Szczególnie trudny okres dotknął historię klasztoru w czasie potopu szwedzkiego. Siostry zmuszone były uchodzić aż na Węgry, a po powrocie zastały klasztor i kościół w ruinie. Odbudową klasztoru zajęła się siostra przełożona Charitas Łowicka, siostrzenica siostry Teresy Zadzik. W następnym stuleciu zostały wzniesione kolejne skrzydła zabudowań klasztornych: zachodnie oraz dwa północne. Plac należący niegdyś do rodziny Tęczyńskich uprzątnięto i zmieniono w ogród. Również od strony północnej klasztor powiększył się o zabudowania zrujnowanego dworku rodziny Tarłów (Koniecpolskich). Znaczącą rolę przy rozbudowie klasztoru miała siostra przełożona Franciszka Wiszowata.

Murowany kościół św. Józefa wzniesiono w latach 1694-1702 na miejscu pałacu Tęczyńskich (Opalińskich) kosztem klasztoru oraz pomocy wojewody sandomierskiego Michała Warszyckiego, a po jego śmierci oficjała pileckiego ks. Franciszka Leśniewicza. Kościół konsekrował biskup krakowski Kazimierz Łubieński 23 września 1703 roku. Ołtarz główny został ufundowany przez Franciszka Leśniowicza przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. Ołtarze boczne: św. Antoniego, św. Franciszka, św. Agnieszki zostały również wykonane w warsztacie Hankisa. W pracowni tego artysty powstała również ambona, usytuowana na ścianie wschodniej. Z kolei ołtarz Matki Bożej zostały wykonany najpewniej w 1729 roku. Ołtarze na ścianie tęczowej postawiono podczas renowacji kościoła przeprowadzonej w 1934 roku, na co wskazuje tabliczka na odwrocie nastawy z napisem: „W 1934 r. w warsztacie P. Musiała w Krakowie przez rzemieślników Grabowskiego, Kusia, Bednarczyka”. Ponadto w kościele znajduje się szereg interesujących dzieł malarstwa, m.in. obraz św. Bonawentury i św. Tomasza z Akwinu, który wykonała Wilhelmówna, córka malarza Wilhelma Włocha w drugiej ćwierci XVIII wieku. Kolejnymi wybitnymi dziełami są obraz „Stygmatyzacja św. Franciszka” z 1750 roku pędzla krakowskiego malarza Andrzeja Radwańskiego, czy „Apoteoza św. Jana Nepomucena” Szymona Czechowicza, który powstał między 1742, a 1761 rokiem. W świątyni szczególnym kultem obdarzona jest figurka Dzieciątka Jezus, zwanego też Koletańskim. Kościół św. Józefa został zniszczony w czasie pożaru w 1850 roku: spalił się dach, a z nim zniszczeniu uległy również dzwony. Straty udało się szczęśliwie naprawić jeszcze w tym samym roku. W kruchcie kościoła znajdują się dwa portale: kamienny z XVI wieku i drewniany późnobarokowy z 1737 roku, prowadzący do kaplicy. W kaplicy umieszczone są dwa ołtarze z 1737 roku fundacji księdza Jacka Łopackiego, archiprezbitera i kanonika krakowskiego. Malowidła ścienne wykonał Jan Bukowski w 1913 roku. Klasycystyczny mur z bramą, oddzielający klasztor i kościół od ulicy zaprojektował T. Majewski w 1840 roku.

Opis

Kościół jest murowany z cegły, tynkowany, jednonawowy. Założony jest na rzucie prostokąta, z czteroprzęsłowym korpusem oraz jednoprzęsłowym prezbiterium, zamknięty prosto i skierowanym na południe. Ściana południowa wychodzi na ogród klasztorny, natomiast wschodnia i północna złączone są z klasztorem. Prezbiterium po obu stronach flankowane jest zakrystiami, nad którymi mieszczą się małe chóry. Chóry otwierają się do pojedynczymi arkadami do prezbiterium z drewnianymi balustradami. Do dwuprzęsłowej nawy od północy przylegają kolejne dwa przęsła korpusu, które stanowią kruchtę i kaplicę klasztoru, a nad nimi wzniesiony jest chór zakonny, oddzielony kratą. Nawa artykułowana jest za pomocą zdwojonych filarów, dźwigających wydatne belkowanie i tworzących półkoliście zamknięte wnęki arkadowe na ołtarze. Korpus kościoła sklepiony jest kolebkowo z lunetami na gurtach, natomiast w prezbiterium i kruchcie znajdują się sklepienia krzyżowe. Ściana arkady tęczowej zamknięta jest półkoliście. Wnętrze kościoła doświetlają umieszczone ponad belkowaniem okna w kształcie stojących prostokątów, zamknięte półkoliście. Do kościoła prowadzą drzwi wejściowe od północy przez kruchtę, do której wejście znajduje się od zachodu przez dziedziniec. Kolejne dwa wejścia prowadzą od strony klasztory przez kruchtę i zakrystię. Fasada północna kościoła wtopiona jest w bryłę klasztoru. Od strony dziedzińca, prowadzącego do głównego wejścia widoczna jest strona zachodnia kościoła, artykułowa zdwojonymi pilastrami. Portal główny flankowany jest kolumnami na tle pilastrów, które podtrzymują belkowanie i przerwany półkoliście zamknięty przyczółek. Podpory wsparte są na wysokich cokołach. Drzwi wejściowe flankuje półkoliście zamknięta arkada wsparta na parze filarów. Kościół nakrywa dach siodłowy, nad drugim przęsłem korpusu od strony północnej znajduje się wieżyczka na sygnaturkę ze zdwojoną latarnią. Przed kościołem znajduje się dziedziniec oddzielony od ulicy klasycystycznym murem z bramą.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół jest budowlą barokową o skromnych formach architektonicznych. Szeroka nawa i kwadratowe prezbiterium zakończone prosto artykułowane są zdwojonymi filarami oraz nakryte sklepieniem kolebkowym. Na uwagę zwracają ułożone nieproporcjonalnie wysoko wnęki okienne, dostarczające do wnętrza światło.

Streszczenie

Kościół św. Józefa przy klasztorze sióstr Bernardynek w Krakowie wzniesiono w latach 1694-1702 na miejscu pałacu Tęczyńskich (Opalińskich) kosztem klasztoru oraz pomocy wojewody sandomierskiego Michała Warszyckiego, a po jego śmierci oficjała pileckiego ks. Franciszka Leśniewicza. Kościół konsekrował biskup krakowski Kazimierz Łubieński 23 września 1703 roku. Ołtarz główny został ufundowany przez Franciszka Leśniowicza przed 1702 rokiem w warsztacie Jerzego Hankisa. Ołtarze boczne: św. Antoniego, św. Franciszka, św. Agnieszki zostały również wykonane w warsztacie Hankisa. W pracowni tego artysty powstała również ambona, usytuowana na ścianie wschodniej. Z kolei ołtarz Matki Bożej zostały wykonany najpewniej w 1729 roku. Ołtarze na ścianie tęczowej postawiono podczas renowacji kościoła przeprowadzonej w 1934 roku, na co wskazuje tabliczka na odwrocie nastawy z napisem: „W 1934 r. w warsztacie P. Musiała w Krakowie przez rzemieślników Grabowskiego, Kusia, Bednarczyka”. Ponadto w kościele znajduje się szereg interesujących dzieł malarstwa, m.in. obraz św. Bonawentury i św. Tomasza z Akwinu, który wykonała Wilhelmówna, córka malarza Wilhelma Włocha w drugiej ćwierci XVIII wieku. Kolejnymi wybitnymi dziełami są obraz „Stygmatyzacja św. Franciszka” z 1750 roku pędzla krakowskiego malarza Andrzeja Radwańskiego, czy „Apoteoza św. Jana Nepomucena” Szymona Czechowicza, który powstał między 1742, a 1761 rokiem. W świątyni szczególnym kultem obdarzona jest figurka Dzieciątka Jezus, zwanego też Koletańskim.

Bibliografia