Kościół Przemienienia Pańskiego

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Maków Podhalański
Miejscowość
Maków Podhalański
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Parafia Przemienienia Pańskiego (Sanktuarium Matki Bożej Opiekunki i Królowej Rodzin)
Tagi
architektura XIX wieku architektura XVII wieku Matka Boska Makowska
Identyfikator
DZIELO/13868
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
prezbiterium i kaplica: 1697-1701; nawa: 1826-1828
Technika i materiał
kamień, cegła, techniki murarskie, tynkowanie, blacha
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Pierwsza świątynia w Makowie Podhalańskim nosiła prawdopodobnie wezwanie św. Klemensa. Kolejną, drewnianą wystawiono na początku XVI wieku (konsekrowana w 1536 roku). W 1590 roku proboszcz Albert Dąbski umieścił w niej obraz Matki Boskiej, słynący łaskami i otoczony kultem. Wizerunek nazwano Matką Boską Makowską, a następnie Patronką Rodzin. Obraz w aktach wizytacji z 1602 roku wzmiankowany jest jako „łaskami słynący”, również kolejne wizytacje wzmiankują zawieszone wokół niego wota i srebrne sukienki (łącznie było ich pięć). Dary te dwukrotnie skonfiskował zaborca austriacki, były również zrabowane w czasie drugiej wojny światowej. Pomimo powyższych kradzieży ocalało blisko trzy tysiące wotów. Między innymi stanowi je blisko 300 kosztownych przedmiotów ze złota i srebra oraz 80 sztuk naszyjników z korali.
Trzeci kościół makowski wzniesiono około 1700 roku, tuż obok starej świątyni, w czasie gdy proboszczem parafii był ksiądz Andrzej Ziebrowski (proboszcz w Makowie i Sidzinie w latach 1683-1719). Ksiądz Ziebrowski nie zburzył dotychczasowej świątyni św. Klemensa z XVI wieku, w której nadal znajdował się obraz Matki Bożej, ale w pobliżu niej wybudował nową, której nadał wezwanie Przemienienia Pańskiego. Składała się ona z murowanego prezbiterium, do którego dobudowano murowaną, barokową kaplicę i obszerną, drewnianą nawę. Świątynię konsekrował biskup Kazimierz Łubieński w 1705 roku. Obraz pozostał w starej świątyni. Dopiero w 1745 roku ksiądz Michał Karliński skierował do ordynariusza krakowskiego pismo, w którym prosił o pozwolenie na przeniesienie obrazu Matki Bożej z kościoła św. Klemensa do nowej świątyni. W odpowiedzi kuria krakowska przesłała dekret, w którym nazywa obraz „łaskami słynącym” i zaleca wykonać przeniesienie w sposób uroczysty. Po przeniesieniu obrazu – nieużywany odtąd kościół – zburzono. W latach 1819-1836 proboszczem w Makowie i Sidzinie był ksiądz Jerzy Majerski. Podczas jego urzędu w latach 1826-1828 zburzono drewnianą nawę świątyni, pozostawiając murowane prezbiterium z kaplicą z lat 1697-1701. Na jej miejsce wymurowano nową nawę i nową ścianę frontową kościoła. Tak przebudowany kościół został konsekrowany 28 maja 1833 roku przez biskupa Franciszka Pisztka. W tym samym roku na urząd wikariusza do Makowa przybył ksiądz Wojciech Blaszyński. Ksiądz Majerski zmarł w Makowie 6 października 1842 i został pochowany na przykościelnym cmentarzu. Obecnie w świątyni znajduje się ołtarz główny wykonany przez Jana Obrochtę w 1877 roku (w 1965 ołtarz przerobiono go według projektu Macieja Makarewicza). Drzwiczki do tabernakulum o neogotyckim ornamencie wykonał Piotr Seip z Krakowa. W polu głównym umieszczony jest otoczony kultem obraz Matki Boskiej Makowskiej. Ponadto w świątyni znajdują się ołtarze boczne z drugiej połowy XIX wieku, ambona z 1830/1831 roku, stacje drogi krzyżowej z pierwszej połowy XIX wieku, a także liczne rzeźby i obrazy, które przeniesiono z poprzednich świątyń w Makowie Podhalańskim.

Opis

Kościół usytuowany jest w centrum miejscowości na północ od głównej drogi. Na plac kościelny prowadzi główne wejście od strony wschodniej. Świątynia skierowana jest na północ, założona na planie prostokąta z wieżą w fasadzie z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, węższym od nawy. Za prezbiterium dobudowana jest kaplica na planie prostokąta, a od zachodu zakrystia. Główne wejście do kościoła znajduje się od strony południowej.

Wnętrze trójnawowe, halowe, czteroprzęsłowe; nawy oddzielone arkadami na opliastrowanych filarach o wklęsłych narożnikach wspierających sklepienie żaglaste na gurtach. Chór muzyczny wsparty na trzech arkadach filarowych. Balustrada na rzucie wklęsło-wypukłym z uskokami. Wnętrze nawy jest oświetlone przez dziesięć, niskich, zamkniętych półkoliście okien, w prezbiterium cztery analogiczne okna.

Fasada z ryzalitem w osi środkowej, ujętym zdwojonymi pilastrami, zwieńczonym przerwanym przyczółkiem, na osi portal i balkon z półkoliście zamkniętym oknem. W szczycie fasady drugi przyczółek, w polu monogram maryjny, a poniżej napis: „AVE MARIA GRATIA PLENA DOMINVS TECTVM”. Wyżej na osi czworoboczna wieża, opięta pilastrami w narożach, zwieńczona baniastym hełmem z latarnią. Korpus nawowy o zaokrąglonych narożnikach z podziałami ramowymi i oknami termalnymi. Prezbiterium i kaplica opięte szkarpami. Nad prezbiterium i nawą oddzielne dachy, dwuspadowe.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Makowie Podhalańskim stanowi złożone dzieło, którego kaplica i prezbiterium są pozostałością po poprzedniej, barokowej świątyni, a nawa z wieżą w fasadzie zostały wystawione w XIX wieku. Nowsza część kościoła została zbudowana w stylu łączącym elementy baroku i klasycyzmu, zwanym stylem kościołów józefińskich (Musterkirchen) z wieżą w fasadzie. Był to styl bardzo popularny na pograniczu Galicji i Węgier. Ponadto architektura kościoła realizuje na zewnątrz postulat prostoty budowli, jednakże wewnątrz nawiązuje do pełnego teatralności wnętrza barokowego. Propagowanie tego stylu, związane jest z szeroko zakrojonymi reformami, które wprowadzono w Cesarstwie Austriackim w drugiej połowie XVIII wieku i wiązało się ze stopniowym ograniczeniem autonomii Kościoła. Dążenie do sprawowania kontroli nad Kościołem, również w sprawach architektury budynków sakralnych, miało polegać na „obronie czystości wiary zagrożonej przez irracjoanlny, emocjonalny i niedający się ująć w ścisłe ramy barok”. W 1771 roku Maria Teresa wydała rozporządzenie, według którego wszystkie kościoły miały posiadać „plan typowy”, w jednym z trzech wariantów: kościół na planie centralnym lub jeden z dwu planów kościołów jednonawowych, bez kaplic bocznych, z jednowieżowymi fasadami, dekorowanymi płaską artykulacją lizenową.

Streszczenie

Pierwsza świątynia w Makowie Podhalańskim nosiła prawdopodobnie wezwanie św. Klemensa. Kolejną, drewnianą wystawiono na początku XVI wieku (konsekrowana w 1536 roku). W 1590 roku proboszcz Albert Dąbski umieścił obraz Matki Boskiej, słynący łaskami i otoczony kultem w nowym drewnianym kościele, który został konsekrowany w 1536 roku. Był to już drugi kościół w Makowie Podhalańskim. Trzeci kościół makowski wzniesiono około 1700 roku, tuż obok starej świątyni, w czasie gdy proboszczem parafii był ksiądz Andrzej Ziebrowski (proboszcz w Makowie i Sidzinie w latach 1683-1719). Ksiądz Ziebrowski nie zburzył dotychczasowej świątyni św. Klemensa z XVI wieku, w której nadal znajdował się obraz Matki Bożej, ale w pobliżu niej wybudował nową, której nadał wezwanie Przemienienia Pańskiego. Składała się ona z murowanego prezbiterium, do którego dobudowano murowaną, barokową kaplicę i obszerną, drewnianą nawę. Świątynię konsekrował biskup Kazimierz Łubieński w 1705 roku. Obraz pozostał w starej świątyni. Dopiero w 1745 roku ksiądz Michał Karliński skierował do ordynariusza krakowskiego pismo, w którym prosił o pozwolenie na przeniesienie obrazu Matki Bożej z kościoła św. Klemensa do nowej świątyni. W odpowiedzi kuria krakowska przesłała dekret, w którym nazywa obraz „łaskami słynącym” i zaleca wykonać przeniesienie w sposób uroczysty. Po przeniesieniu obrazu – nieużywany odtąd kościół – zburzono. W latach 1819-1836 proboszczem w Makowie i Sidzinie był ksiądz Jerzy Majerski. Podczas jego urzędu w latach 1826-1828 zburzono drewnianą nawę świątyni, pozostawiając murowane prezbiterium z kaplicą z lat 1697-1701. Na jej miejsce wymurowano nową nawę i nową ścianę frontową kościoła. Tak przebudowany kościół został konsekrowany 28 maja 1833 roku przez biskupa Franciszka Pisztka. Ołtarz główny został wykonany przez Jana Obrochtę w 1877 roku. Ponadto w świątyni znajduje się szereg zabytkowych dzieł sztuki.

Bibliografia

Dźwigoński Franciszek, "Sanktuarium Matki Bożej Opiekunki Rodzin w Makowie Podhalańskim", Maków Podhalański 1989
Czarniak Władysław, "Księża rodacy i duszpasterze Sidziny na przestrzeni 450 lat jej historii", Kraków 2013
Spiechowicz-Jędrys Agnieszka, "Maków Podhalański. Sanktuarium Matki Bożej Opiekunki i Królowej Rodzin", Kraków 2011
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
Kociołek Janusz, "Najcenniejsze zabytki architektury powiatu suskiego", Sucha Beskidzka 2001

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Liber continens decreta executiva visitationum et alia ad correctionem et reformationem vitae et morum cleri pertinentia tempore fel. rec. R.D. Bernardi Maciejowski Cardinalis et episcopi Cracoviensis ac ducis Severiensis conscripta ex annis 1601 et sequent
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio quindecim decanatuum, nempe: Skavinensis, Zathoriensis, Novi Montis, Skalensis, Wrocimoviensis, Adreoviensis, Kijensis, Paczanoviensis, Oswiecimensis, Żywiecensis, Witoviensis, Skoliensis, Opatovecensis, Wielicensis et Plesnensis a Peril. et R.D. Nicolao Oborski, episcopo Laodicensis, suffraganeo, archidiacono, vicario in spiritualibus generali Cracoviensi in annis 1663 - 1665 expedita
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio archidiaconatus Cracoviensis (Decanatus: Skalensis - 1727; Vitoviensis - 1727; Prossoviensis - 1728; Novi Montis - 1728; Scawinensis - 1729; Xsiążnensis - 1731; Woynicensis - 1731; Zatoriensis - 1729; Lipnicensis - 1730; Dobczycensis - 1730; Andreoviensis - 1731; Żyvecensis - 1732; Oswiemensis - 1732; Wielicensis - 1741; postea sequntur inventaria ecclesiarum decanatus Dobczycensis, Woynicensis, Andreoviensis) per R.D. Michaelem de Magna Kunice Kunicki, episcopum Arsiacensem, suffraganeum et archidiaconum Cracoviensem annis 1727 - 1741 peracta

Autor: Michał Kunicki

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio ecclesiarum parochialium, praebendarum, capellarum, hospitalium atque confraternitatum, nec non beneficiorum in decanatibus Oswiecimensis et Zathoriensis, archidiaconatus et officialatus Cracoviensis existentium per R.D. Franciscum Lanckoroński, canonicum cathedralem Cracoviensem, visitatorem delegatum a.D. 1747 et 1748 expedita

Autor: Józef Lanckoroński

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatuum Oswiecimensis, Novi Montis, Zatoriensis et Skamnesis ad archidiaconatum Cracoviensem pertinentium per R. D. Christophorum Kazimirski, nominatum episcopum Kijoviensem et praepositum Tarnoviensem ex commissione Illustr. Principis D. Georgii, divina miseratione S.R.E. tituli s. Sixti cardinalis presbiteri Radziwiłł nuncupati, episcopatus Cracoviensis administratoris perpetui, in Olica er Nieswież ducis a. D. 1598
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Visitatio decanatuum Novi Montis, Volbromiensis, Leloviensis et Zatoriensis de mandato R. D. Bernardi Maciejowski, episcopi Cracoviensis et ducis Severiensis a. D. 1602
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatus Witoviensis, Opatovecensis, Skavinensis, Zatoriensis, Kiiensis, Oswencimensis, Wolbromensis, Skalensis, Pacanoviensis et Sokoliensis authoritate R. D. Petri Tylicki, episcopi Cracoviensis per R. D. Rochum Zardecki, praepositum et officialem Tarnoviensem et Sebastianum Nucerium, s. Theologiae doctorem, canonicum Scarbimiriensem a. D. 1610 facta. Pag. 255 - 264 visitatio ecclesiae parochialis in Szydłowiec ex anno 1614
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatus Skavinensis, Novi Montis, Oswencimensis, Zatoriensis, ad archidiaconatum Cracoviensem, prothonotarium apostolicum in a. D. 1617 authoritate ordinaria factae sub felicibus auspiciis R. D. Martini Szyszkowski, episcopi Cracobiensis, ducis Severiensis. Visitatio ecclesiae Collegiate Skarbimiriensis die 9 mesis Decembris anni 1617 ex speciali commissione Episcopi ordinarii facta kk. 106 - 110. Visitatio decanatus Wielicensis a. D. 1618 per R. D. Joannem Foxium, archidiaconum Cracoviensem
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Liber visitationum a R. D. Joanne Tarnowski, archidiacono Cracoviensi visitatarum ecclesiarum parachialium in decanatibus: Novi Monte, Scavinensi, Zatoriensi, Żiwecensi et Oswiecimensi in annis 1644 - 1647 expeditarum.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Visitatio externa decanatus Zatoriensis a. D. 1670 in mense Aprili.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Actus visitationis externae ecclesiarum decanatus Zatoriensis expeditae mense Augusto a. D. 1679 per. R. D. Andream Pęgowski, archidiaconum Cracoviensem.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Wizytacja kanoniczna przeprowadzona w dn. 28 kwietnia 1728 r. przez bpa Michała Kunickiego...
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Compendium actorum visitationis exterioris ecclesiarum existentium in et sub decanatu Pilsnensi, Mielecensi, Ropczicensi, Biecensi, Jaslensi et Żmigrodensi, ad archidiaconatum Sandecensem pertinentium, per R. D. Christophorum Kazimirski, praepositum Tarnoviensem mandato Illustrissimi et Reverendissimi Domini Georgii S. R. E. Cardinalis praesbiteri Radziwiłł nuncupati, episcopatus Cracoviensis administratoris perpetui, in Olyka et Nieswierz ducis a. D. 1595 factae

Jak cytować?

Maria Działo, "Kościół Przemienienia Pańskiego ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-przemienienia-panskiego-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności