Kapliczka Matki Boskiej

Dzieje zabytku

Figurę prawdopodobnie ufundował Wojciech Wilczek. Informację na ten temat zanotował Emeryk Pongratz, który jako archidiakon nitrzański i prepozyt ostrzychomski wizytował parafię 18 lutego 1690.

Opis

Kapliczka ustawiona na niskim prostopadłościennym postumencie w formie zdwojonego słupa, zamkniętego profilowanym gzymsem, na którego szczycie ustawiona jest figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Na ściance frontowej cokołu wieniec z liści, w polu inskrypcja: „ANNO D[OMI]NI / 1759 DIE 1/ IUNI(?)”. Na cokole ustawiony czworoboczny filar zdobiony płaskorzeźbami. Na ściance frontowej w prostokątnej płycinie, zamkniętej łukiem nadwieszonym krucyfiks i św. Maria Magdalena, powyżej dwie uskrzydlone główki anielskie. Poniżej słaboczytelna inskrypcja: „(?)1815 DIE / 18. 8BRIS.” Na lewej ściance bocznej w analogicznej niszy rzeźba nierozpoznanej świętej, wyżej w tondzie uskrzydlona główka anielska. Na szczycie pod metalowym daszkiem zamocowanym na czterech prętach jest figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Maria ukazana w postawie stojącej na globie ziemskim, prawą stopą depcząca węża, z Dzieciątkiem Jezus na prawym ręku. Twarz szeroka o sumarycznie oddanych rysach twarzy; włosy ciemnobrązowe, bujne, spływające na plecy. Ubrana jest w białą suknię oraz niebieski płaszcz, na stopach ma założone sandały. Dzieciątko zwrócone w prawo ze skrzyżowanymi nóżkami, rączkami chwytające matkę za szyję. Twarz o podobnych rysach, okolona krótkimi, jasnymi włosami. Ubrane jest w białą pieluszkę, owijającą biodra. Polichromia postaci w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna.

Zarys problematyki artystycznej

Kapliczkę ufundował Wojciech Wilczek w 1759 roku. Kapliczkę wykonano w zakładzie kamieniarskim w Białym Potoku, o czym świadczy sygnatura warsztatu umieszczona na przodzie kolumny – dwie uskrzydlone główki aniołków. Ośrodek kamieniarski w Białym Potoku powstał na początku XVIII wieku. Być może przybyli do niego rzeźbiarze z Krakowa lub Lewoczy zainteresowani pokładami piaskowca tzw. białopotockiego o wyjątkowo jasnej barwie, wydobywanego w pobliskiej górze Mnich. Początkowo wytwarzano w nim przedmioty użytkowe, takie jak: kamienie młyńskie, tzw. bruski, stępy do soli i ziarna oraz osełki. Dopiero w związku z rekatolizacją Orawy w XVIII wieku warsztat miał podjąć się produkcji o charakterze sakralnym. Słowaccy badacze orawskiej rzeźby kamiennej nazwali kamieniarzy, pracujących w tym warsztacie: „majstrami, którzy zboczyli z drogi stylu”. Sformułowanie to miało oznaczać, że twórcy z Białego Potoku tworzyli dzieła zainspirowane stylem historycznym „elitarnym”, ale efekt ich prac był przetworzony przez formy ludowe. Warto jednak przytoczyć również uwagę polskich badaczy, którzy podkreślili wysoki poziom artystyczny białopotockich rzeźb wykonanych w duchu baroku, zwłaszcza tych zrealizowanych przez samych mistrzów (słabsze artystycznie reliefy i figury w partii cokołowej rzeźbili uczniowie). Badacze słowaccy podjęli również próbę wyodrębnienia pewnych charakterystycznych okresów twórczości tego ośrodka kamieniarskiego. Okres, w którym powstała rzeźba w Podwilku klasyfikują jako odznaczający się redukcją przestrzeni kompozycyjnej, twardym obrysem, obłością postaci i przedmiotów, a także dążący do realistycznego rysunku. Inni badacze (m.in. Tadeusz Trajdos) uważają, że owa klasyfikacja jest nieadekwatna, a zróżnicowanie dzieł wynika z różnych poziomów umiejętności warsztatowych rzeźbiarzy.

Streszczenie

Kapliczka powstała w 1759 roku w Białym Potoku z fundacji Wojciecha Wilczka. Na szczycie znajduje się figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z Dzieciątkiem. Ośrodek kamieniarski w Białym Potoku powstał na początku XVIII wieku. Być może przybyli do niego rzeźbiarze z Krakowa lub Lewoczy zainteresowani pokładami piaskowca tzw. białopotockiego o wyjątkowo jasnej barwie, wydobywanego w pobliskiej górze Mnich.

Bibliografia