Feretron z płaskorzeźbionymi wizerunkami św. Anny Samotrzeć i Matki Boskiej Częstochowskiej

Dzieje zabytku

Feretron z płaskorzeźbionymi wizerunkami św. Anny Samotrzeć i Matki Boskiej Częstochowskiej powstał końcem XVII wieku (1680-1690).

Opis

Pole obrazowe feretronu w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, w profilowanej ramie, ujętej wicią utworzoną z liści akantu i rozet, formujących w dolnych narożach głowy gryfów z otworami na drążki, które spoczywają na profilowanych cokolikach. Feretron zwieńczony fragmentem cokołu, z jednej strony o kanelowanym trzonie, z drugiej ujętego akantem.
Na awersie płaskorzeźbiony wizerunek św. Anny Samotrzeć z Marią i Dzieciątkiem, którego postacie mają malowane twarze, dłonie i stopy. W centrum św. Anna, w pozycji siedzącej, na cokole, ukazana frontalnie. Lewą ręką przytrzymuje na kolanie Dzieciątko, prawą obejmuje stojącą obok Marię. Anna ma szczupłą twarz, o dojrzałych rysach, migdałowatych oczach, prostym nosie i pełnych ustach. Ubrana jest w złoconą suknię, na głowę i ramiona ma narzucony złocony płaszcz, zawiązany pod szyją, na głowie ma koronę zamkniętą. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w lewo, z głową skierowaną w przeciwna stronę, obie, ugięte ręce wyciąga w lewo. Twarz ma trójkątną, o migdałowatych oczach, małym nosie i ustach, okoloną jasnobrązowymi włosami. Ubrane jest w złoconą tunikę, na głowie ma złoconą koronę zamkniętą. Po prawej stronie Anny stoi Maria zwrócona profilem w lewo, obie ręce wyciąga przed siebie, prawą wskazuje na Chrystusa. Twarz ma szczupłą, o młodzieńczych rysach, wąskich oczach, małym nosie i ustach. Ubrana jest w złoconą suknię oraz złocony płaszcz zarzucony na głowę i ramiona, na głowie ma złoconą, zamkniętą koronę. Postacie ukazane są na złoconym tle glorii promienistej.
Na rewersie feretronu płaskorzeźbiony wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem, na którym postacie mają malowane twarze, dłonie i stopy. Matka Boska ukazana w półpostaci, frontalnie, lewą ręką podtrzymuje Dzieciątko, prawą, ugiętą wskazuje na nie. Twarz ma pociągłą i szczupłą, o wąskich, migdałowatych oczach, długim, wąskim nosie i małych, pełnych ustach, o ciemnej karnacji, ze śladami dwóch cięć na prawym policzku. Ubrana jest w złoconą suknię i złocony maforion zarzucony na głowę i ramiona. Na głowie ma koronę otwartą, wokół niej nimb. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w prawo, lewą ręką przytrzymuje na kolanach księgę, prawą unosi w geście błogosławieństwa. Twarz o ciemnej karnacji, okrągła, o dużych oczach, krótkim nosie i pełnych ustach, okolona ciemnymi, krótkimi włosami. Ubrane jest w złoconą tunikę, na głowie ma złoconą koronę otwartą, wokół niej nimb. Postacie ukazane są na złoconym tle glorii promienistej. U spodu obrazu banderola z napisem: „POD TWOJA OBRONE UCIEKAMY SIE S[WIĘTA] B[OŻA] R[ODZICIELKO]”.

Zarys problematyki artystycznej

Forma mięsistego akantu dekorującego ramę feretronu występowała w sztukach plastycznych końcem XVII wieku (1680-1690), co pozwala datować jego powstanie na ten czas. Podobnie sposób rzeźbienia i malowania obu przedstawień z feretronu wskazuje na ten sam okres.
Przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej stanowi kopię cudownego wizerunki z Jasnej Góry, a więc Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie hodegetrii (wskazująca drogę). Omawiane dzieło, w odróżnieniu od pierwowzoru otrzymało malowane twarze i stopy oraz płaskorzeźbione i złocone sukienki oraz tło. Drugi wizerunek przedstawia trójkę postaci – św. Annę, Marię i małego Jezusa (samotrzeć – we troje). Temat ten stanowi zredukowaną wersję przedstawień Rodziny Marii, ilustrujących przekazy odnoszące się do potrójnego małżeństwa św. Anny z Joachimem, Kleofasem i Salomasem (trinubium). Przedstawienie siedzącej św. Anny z Dzieciątkiem na kolanach oraz stojącą obok Marią stanowi jeden z wariantów tych przedstawień. Wyobrażenie wszystkich postaci z koronami na głowie wskazuje na to, że Chrystus za pośrednictwem babki i Matki należał do królewskiego rodu Dawida.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Liczne ubytki i przetarcia srebrzeń i złoceń; brak fragmentu szczytu ramy feretronu.

Streszczenie

Feretron z płaskorzeźbionymi wizerunkami św. Anny Samotrzeć i Matki Boskiej Częstochowskiej powstał końcem XVII wieku (1680-1690). Forma mięsistego akantu dekorującego ramę feretronu występowała w sztukach plastycznych końcem XVII wieku (1680-1690), co pozwala datować jego powstanie na czas. Przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej stanowi kopię cudownego wizerunki z Jasnej Góry, a więc Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie hodegetrii (wskazująca drogę). Przedstawienie na rewersie feretronu - św. Anny Samotrzeć (we troje) ilustruje zredukowaną wersję przedstawień Rodziny Marii. Wyobrażenie wszystkich postaci z koronami na głowie wskazuje na to, że Chrystus za pośrednictwem babki i Matki należał do królewskiego rodu Dawida.

Bibliografia