Matka Boska Częstochowska
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Wielka Wieś
Miejscowość
Giebułtów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Parafia Św. Idziego
Kościół
Św. Idziego
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/01400
Kategoria
obraz
Czas powstania
1623 rok; korony: druga połowa XVII wieku; sukienka: początek XVIII wieku
Technika i materiał
drewno, tempera na desce; sukienka: blacha miedziana; kwiaty i korony: srebrne, techniki złotnicze
Wymiary podstawowe
szerokość –
86 cm
wysokość –
124 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy –
113 cm
Szerokość bez ramy –
74 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Dzieje zabytku
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej namalowano w 1623 roku i wstawiono w miejsce poprzedniego wizerunku o tym samym tytule i przedstawieniu. Dzieło zostało odnotowane w aktach wizytacji biskupich z 1727, 1748 oraz 1783 roku. W ostatniej opisano zachowane do dziś ozdoby na obrazie: „Sukienka na obrazie Nay(świętszej) Maryi w Wielkim Ołtarzu miedziana wyzłoconá ná ktorey kwiatków srebrnych sześćdziesiąt cztery, koron dwie”, ale już w wizytacji z 1727 roku wspominano, ze obraz był koronowany. Dekoracje odnowiono w 1887 roku, co zapisał w kronice parafialnej ksiądz Wojciech Strzelichowski: „ Za moiem staranien odnowiłem sukienkę na obrazie Matki Boskiej w wielkim ołtarzu, a. to kosztem uczciwego Adama Nowaka, obecnie wójta gminy Giebułtowa i jego małżonki Agaty z Kórników [...]. Korony są srebrne, a sukienka miedziana, kwiaty na sukience są srebrne, obraz malowany w 1623”.
Opis
Obraz w formie stojącego prostokąta, w głębokiej, płaskorzeźbionej ramie z motywem liści i kartuszy. Matka Boska zwrócona delikatnie w lewo z Dzieciątkiem Jezus na lewej ręce, prawą na niego wskazująca. Twarz podłużna, z drobnymi ustami, długim i prostym nosem, nieco przymkniętymi oczami oraz dwiema szramami na prawym policzku. Dzieciątko zwrócone trzy czwarte prawo, lewą rączką podtrzymuje księgę, prawą błogosławi. Twarz o rysach dziecięcych z pulchnymi policzkami, z wyraźnie podkreślonymi oczami; karnacje ciemne. Na postacie nałożone metalowe sukienki, zdobione aplikowanymi, złoconymi, pojedynczymi kwiatkami. Maria i Dzieciątko mają nad głowami aplikowane, ażurowe korony zamknięte, zwieńczone kulą z krzyżykiem. Tło w postaci srebrnej blachy ze złoconą kratownicą. Rama drewniana, złocona i srebrzona, dekorowana pojedynczymi liśćmi oraz czterema płycinami zamkniętymi wolutkami.
Zarys problematyki artystycznej
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej reprezentuje wysokiej klasy artystycznej dzieło, powstałe w warsztacie nieznanego malarza, zapewne małopolskiego w 1623 roku. Temat ikonograficzny Matki Boskiej Częstochowskiej był często podejmowany w malarstwie XVII wieku. Podobne przedstawienia z tego okresu znajdują się w kościele w: Okulicach, Wysocicach, Juście i Skrzyszowie – wszystkie, tak jak obraz w Giebułtowie pochodzą z pierwszej połowy XVII wieku (obraz okulicki sprzed 1596 roku). Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w Giebułtowie przyozdobiony jest metalowymi sukienkami i koronami. Wykonywanie dekoracji z blachy trybowanej swoją genezą sięga jeszcze epoki Bizancjum, gdzie ikony były przykrywane metalowymi sukienkami, aby chronić warstwę malarską podczas oddawania im czci przez pocałunek. Ten sposób zdobienia obrazów przejęty w kulturze łacińskiej był popularny zwłaszcza w dobie sarmatyzmu. Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki przyczyn jego rozpowszechnienia upatrują w kontrreformacyjnej ideologii kościoła potrydenckiego, dążącego do tworzenia miejsc szczególnie otoczonych kultem. Sukienka na obrazie Matki Boskiej w Giebułtowie stanowi zatem późniejsze echo wielowiekowej tradycji. Szczególnie interesujące są korony Matki Boskiej i Dzieciątka o grzebieniach utworzonych z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego, pochodzące z drugiej połowy XVII wieku.
Streszczenie
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej reprezentuje wysokiej klasy artystycznej dzieło, powstałe w warsztacie nieznanego malarza, zapewne małopolskiego w 1623 roku. Temat ikonograficzny Matki Boskiej Częstochowskiej był często podejmowany w malarstwie XVII wieku. Podobne przedstawienia z tego okresu znajdują się w kościele w: Okulicach, Wysocicach, Juście i Skrzyszowie – wszystkie, tak jak obraz w Giebułtowie pochodzą z pierwszej połowy XVII wieku (obraz z Okulic sprzed 1596 roku).
Bibliografia
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Natanek Piotr, "Informator Archidiecezji Krakowskiej 2000. Parafie i kościoły", Kraków 2000
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Wota srebrne. Z badań nad sztuką sarmatyzmu w Polsce" , „Biuletyn Historii Sztuki” , s. 209-214
"Słownik terminologiczny sztuk pięknych", Warszawa 2011
Kornecki Marian, "Sztuka sakralna", Kraków 1993
"Wawel 1000-2000, t. 2: Skarby archidiecezji krakowskiej, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, maj-wrzesień 2000", Kraków 2000
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Protokuł Wizyty Generalney z Dekanatow Skalskiego i Nowogurskiego
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio ecclesiarum parachialium, praebendarum, capellarum, hospitalium, confraternitatum, nec non beneficiorum in decanatu Scalensi Kostka comitis in Załuskie Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae per me Andream Nehrebecki S.Th.D., Insignis Collegiatae Sandomieriensis canonicum et scholasticum Scarbimieiensem, delegatum et deputatum extraordinarium visitatorem a.D. 1748 die 23 mensis Aprilis inchoata, ac successivo anno eodem 1748 diec 24 Octobris finita
Autor: Andrzej Nehrebecki
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio archidiaconatus Cracoviensis (Decanatus: Skalensis - 1727; Vitoviensis - 1727; Prossoviensis - 1728; Novi Montis - 1728; Scawinensis - 1729; Xsiążnensis - 1731; Woynicensis - 1731; Zatoriensis - 1729; Lipnicensis - 1730; Dobczycensis - 1730; Andreoviensis - 1731; Żyvecensis - 1732; Oswiemensis - 1732; Wielicensis - 1741; postea sequntur inventaria ecclesiarum decanatus Dobczycensis, Woynicensis, Andreoviensis) per R.D. Michaelem de Magna Kunice Kunicki, episcopum Arsiacensem, suffraganeum et archidiaconum Cracoviensem annis 1727 - 1741 peracta
Autor: Michał Kunicki
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Wizytacja kanoniczna przeprowadzona w dn. 28 kwietnia 1728 r. przez bpa Michała Kunickiego...
Inne dzieła z tego miejsca
![Zdjęcie nr 1: Chrzcielnica została osadzona na trójstopniowej, schodkowo zmniejszającej się, kwadratowej w rzucie podstawie. Jest utworzona z trzonu w typie gruszkowatym, który podtrzymuje płytką czarę, silnie wybrzuszoną w dolnej części, z puklami i lekko wklęsłą w górnej z profilowanym, zaoblonym brzegiem. Pokrywa drewniana, sześcioboczna, zwieńczona czterema liściastymi, wolutowymi kabłąkami z kulą i krzyżem na szczycie. Na podstawie ryta inskrypcja: "A[NDREAS] M[AJERANOWSKI] / PH[ILOSOPHIAE] D[OCTOR] / P[AROCHUS] G[IEBULTOVIENSIS] / D[EO] S[ACRUM] / A[NNO] D[OMINI] / 1666".](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5761634594eef3d32613bcfa/WorkImage/5b486135f8477d9acd6c9dd2/5b486135f8477d9acd6c9dd2_blockSmall.jpg?rand=1679969955)
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po tagach
Po technice i materiale
Ecce Homo; Matka Boska Częstochowska
Chrystus Błogosławiący, Matka Boska z Dzieciątkiem
Matka Boska Karmiąca
Matka Boska Nieustastającej Pomocy
Dwustronny obraz: Matka Boska Różańcowa ze świętymi dominikańskimi oraz św. Piotr i św. Paweł
Ecce Homo; Matka Boska Częstochowska
![Zdjęcie nr 1: Balustrada ganku obiegająca ścianę zachodnią, północną i południową z malowanymi scenami Litanii Loretańskiej umieszczonymi w płycinach o różnorodnych kształtach, przeważnie stojącego prostokąta z modyfikacjami: o ściętych narożach, zamkniętych półkoliście, zamkniętych uszakami lub innych. Poszczególne osie wydzielone są pilastrami hermowymi, wspartymi na bazach i niskich cokołach. Podpory podtrzymują imposty zdobione rombami oraz niepełne belkowanie w postaci profilowanego gzymsu, wyłamanego na ich osi. Pod oraz ponad obrazami umieszczone są złocone napisy. Balustrada ujęta jest od dołu fantazyjnie wykrojonymi kartuszami, ozdobionymi kaboszonami i rautami. Struktura jest polichromowana na czarno, pilastry i detale na czerwono, ornamentyka i profilowania złocone oraz srebrzone. Poszczególne sceny opatrzone są napisami:
Na ścianie południowej, od lewej:
1. „S. VIRGO VIRGINVM, OR(A PRO NOBIS)”, „PANNO NAD PANNAMI, MODL(SIĘ ZA NAMI)”
2. „MATTER VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO ŻYJĄCYCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „MATER PVLCHRAE DILECTIONIS, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO JEZVSOWEJ MIŁOSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „MATER SANCTAE SPEI, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO S. NADZIEJI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „MATER HONORIFICATA, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO PRZESŁAWNA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „LIGNVUM VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DRZEWO ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „VENA VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „STRVMIENIV ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „NAVIS INSTITORIS ETC, OR(A PRO NOBIS)”, „OKĘCIE CHLEB ŻŸWŸ NIOSACŸ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „FAVVS DISTILANS, OR(A PRO NOBIS)”, „SŁODKOŚCI PŁŸNACA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „FONS SIGNATVS, OR(A PRO NOBIS)”, „ZDROJV ZAPIECZĘTOWANY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PVTEVS AQVARVM VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „STVDNICO WOD ŻŸWŸCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „TORRENS MELLIS ET BVTYRI, OR(A PRO NOBIS)”, „POTOKV Z MIŁOSCIA CIEKACY: M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „DOMVS SAPIENTIAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DOMIE MADROSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „SPECVLM SINE MACVLA, OR(A PRO NOBIS)”, „ZWIERCIADŁO BEZ ZMAZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie zachodniej, od lewej:
1. „THRONVS SALAMONIC, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON SALOMONA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „MVLIER AMICTA SOLE, OR(A PRO NOBIS)”, „NIEWIASTA W SŁONCE ODZIANA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „PVLCHRA VT LVNA, OR(A PRO NOBIS)”, „PIEKNA JAK KSIEŻYC, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „ELECTA VT SOL, OR(A PRO NOBIS)”, „WYBRANA JAK SŁOŃCE, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „HONORIFICENTIA POPVLI NOSTRI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEDMIOT CZCI NARODU NASZEGO”
6. „VIRGA MOYSIS, OR(A PRO NOBIS)”, „LASKA MOJŻESZOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „CIVITAS REFVGII, OR(A PRO NOBIS)”, „MIASTO UCIECZKI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „CLYPEVS OMNIB, IN TE SPERATIB, OR(A PRO NOBIS)”, „TARCZA WSZYSTKICH TOBIE UFAJ[ĄCY]M”
9. „TVRRIS EBVRNEA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO Z KOSCI SŁONIOWEJ M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie północnej, od lewej:
1. „TVRRIS DAVIDICA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO DAWIDOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „PARADISVS VOLVPTATIS, OR(A PRO NOBIS)”, „RAJU ROZKOSZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „DESIDERIVM COLLIVEM ETERNORV, OR(A PRO NOBIS)”, „PRAGNIENIE PAGÓRKÓW WIECZny do, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „LILIVM INTER SPINAS, OR(A PRO NOBIS)”, „LILIA MIĘDZY CIERNIAMI”
5. „RVBVS ARDENS INCONBVSTVS, OR(A PRO NOBIS)”, „KRZAK OGNISTY CIERNIowy, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „THALAMVS SPONSI, OR(A PRO NOBIS)”, „KOMNATA OBLUBIEŃCÓW, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „TABERNACVLVM FOEDERIS, OR(A PRO NOBIS)”, „NAMIOT PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „AVRORA CONSVRGENS, OR(A PRO NOBIS)”, „JUTRZENKA WSCHODZĄCA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „SANCTVARIVM DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „SANKTUARIUM BOGA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „ARCA TESTAMENTI, OR(A PRO NOBIS)”, „ARKA PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PROPITIATORIVM ALTISSIMI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEBŁAGANIE PRZEDWIECZNEGO, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „GLORIA IERVSALEM, OR(A PRO NOBIS)”, „CHWAŁA JERUSALEM, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „SOLVM GLORIA DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON CHWAŁY BOŻEJ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „REGINA CAELI, OR(A PRO NOBIS)”, „KRÓLOWA NIEBA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/59a3f97fed050f099cb97de9/WorkImage/5b44798b70d08872201b7e0c/5b44798b70d08872201b7e0c_home.jpg?rand=1679969955)
![Zdjęcie nr 1: Obraz w kształcie leżącego prostokąta zbliżonego do kwadratu z przedstawieniem bł. Michała Giedroycia. Kompozycja podzielona na pole główne oraz dwanaście okalających je scen ukazujących wątki z życia błogosławionego oraz jego cuda, ujęte w złote ramki w kształcie prostokątów o ściętych narożach. Centralne przedstawienie ukazuje bł. Michała Giedroycia, klęczącego przed ołtarzem, zwróconego trzy czwarte w lewo z rozłożonymi szeroko na boki rękami. Twarz podłużna z delikatnym zarostem, wokół głowy, złoty i kolisty nimb. Błogosławiony ubrany jest w biały habit, udrapowany w gęste, pionowe fałdy, u dołu rozłożony na podłodze. Na ramionach ma pelerynę z kapturem, a na piersi czerwone serce z krzyżem - godło zakonu marków. Po prawej stronie obrazu znajduje się krucyfiks i obraz Matki Boskiej, ustawione na ciemnozielonym, prostopadłościennym ołtarzu, który stoi na niskim, szarym, dwustopniowym cokole. Na prawym boku ołtarza znajduje się kartusz, zwieńczony mitrą książęcą z herbem Poraj w polu na czerwonym tle. Z ust Chrystusa na krucyfiksie biegnie złoty napis zawijający się na kształt banderoli: „MICHAEL ESTO PATIENS VSQ[?] AD MORTEM ET HABEBIS CORONAM VITAE”. Wnętrze, w którym usytuowana jest scena ma kolor ciemnobrunatny, po prawej stronie wisi czerwona kotara, a po lewej jest otwór okienny z miejskim widokiem, przedstawiający pożar i uciekających ludzi z dobytkiem. Nad sceną główną znajduje się inskrypcja w polu o kształcie leżącego prostokąta ze ściętymi narożami: „BEATVS MICHAEL GIEDROYC DVX LITHA / ORDINIS CANONICI FRATRVM DE PAENITENTIA / BEATORVM MARTIRVM SVB REGVLA D. AVG/STINI MILITANTIVM MIRACVLIS CLARVS / ET GLORIOSVS.” Po bokach inskrypcji widoczne są dwie sceny. Po lewej stronie wyrzucenie złego ducha z opętanej Katarzyny Rybitiwki vel Rybarki, mieszczki z ul. Wiślnej: „OBSSESAM A DEMONIO LIBERAVIT”, a po prawej bł. Michał Giedroyć klęczy przed krucyfiksem wymierzając sobie razy dyscypliną: „DISCIPLINAM AGIT”.
Wokół pola głównego rozmieszczone są poszczególne sceny z życia błogosławionego, opatrzone w górnych częściach ramek inskrypcjami. Od góry, po lewej stronie: przyjęcie habitu zakonnego przez Michała Giedroycia w klasztorze w Bystrzycy, opisana u góry napisem: „SVSCIPIT HABITVM”; pod spodem scena gaszenia pożaru kamienicy Śmieszkowskiej, naprzeciw kościoła św. Marka przez błogosławionego : „INCĒDIVM MAGNVM MITIGAVIT”. Kolejne przedstawienie ukazuje bł. Giedroycia przepowiadającego przyszłość dwóm chłopcom, przyprowadzonym przez rodziców (jeden z nich miał zostać złoczyńcą, drugi księdzem): „PROPHETIA DE DVOBVS FILLIS”. Następnie scena ukazuje przepowiadanie przyszłości mężczyźnie i kobiecie, scenie towarzyszy napis: „FVTVRA PRAENVNCIAT”. Kolejna to nękanie bł. Michała Giedroycia przez dwa demony w czasie modlitwy: „A DAEMONIBVS VEREERATVR”. Cykl z prawej strony obrazu rozpoczyna od góry przedstawienie narady braci zakonnych nad miejscem pochówku bł. Giedroycia: „MAGNO TOTIVS POPVLI CONCVRSV FVNVS B. MICHAELIS […VR]”. Poniżej, kolejna scena ukazuje uratowanie upadającego z konia mężczyzny, której towarzyszy ukazujący się w chmurach Giedroyć, nad przedstawieniem napis: „SANVS REMANSIT”. Następnym przedstawieniem jest cud uratowanie trzech topiących się mężczyzn za wstawiennictwem bł. Giedroycia: „SVBMERSVM LEVAVIT”. Kolejna scena ukazuje kobietę z omdlałym, przedwcześnie urodzonym dzieckiem na rękach, żonę w połogu i męża, którzy proszą o wstawiennictwo bł. Giedroycia: „ABORTIVM PEPERIT”. Ostatnia scena po tej stronie obrazu przedstawia chorych udających się po pomoc do grobu błogosławionego: „MVLTOS EGROTOS SANAT”. Obraz zawiera również w dolnej partii dwa portrety fundatorów, a pomiędzy nimi wizerunek, który przedstawia sześciu świętych krakowskiego kościoła XV wieku: św. Szymona z Lipnicy (w jasnobrązowym habicie bernardyńskim), św. Jana Kantego ubranego w czarną togę profesorską z białą załogą pod szyją – tzw. pelerynką, następnie bł. Michała Giedroycia w białym habicie kanoników regularnych od pokuty, dalej bł. Stanisława Kazimierczyka w stroju kanonika laterańskiego, sługę Bożego Izajasza Bonera (w ciemnym habicie augustiańskim) i Świętosława Milczącego (w sutannie i komży); u góry napis „FOELIX SECVLVM”, a u dołu data „1624”. Rama obrazu drewniana, malowana na czarno. Wokół astragal, w narożach i w środkowych częściach listew związane tasiemkami wiązki liści; u dołu niski cokół zakończony astragalem, a u góry analogicznie zdobiony rozbudowany gzyms.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5d0769457811c2aa4c9ea136/WorkImage/5d359bc9e176c63c7b8834ad/5d359bc9e176c63c7b8834ad_home.jpg?rand=1679969955)
Jak cytować?
Maria Działo, "Matka Boska Częstochowska", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2023, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-czestochowska-3