Kazanie św. Pawła w Atenach

Dzieje zabytku

W 1883 roku na stropie nawy i prezbiterium Antoni Broniszewski z Baczkowa wykonał ramy o fantazyjnym kształcie z rzeźbioną dekoracją ornamentalną „aby w jedno rame włożyć obraz św. Piotra z drugiej św. Pawła”. W tym też roku „do kościoła sprawiono duży obraz: Kazanie św. Pawła w Atenach – przylepiono go w listopadzie. Malował ten obraz P. Ferdyn. Olesiński, uczeń szkoły krak. według Rafaela”. Rok później do kościoła przywieziono „obraz św. Piotra na Podsiębitkę według Rafaela malował go także P. Ferd. Olesiński z Wieliczki pod Opieką i zaręką Towarzystwa św. Łukasza, które się zawiązało w Krakowie i wspiera księży swą radą i pośrednictwem – obydwa obrazy kosztują razem z przylepieniem 500 złr”. W 1958 roku „Dobranowski z Krakowa ozłocił i przemalował [...] 2 obrazy na suficie SS Apostołów Piotra i Pawła”. W 1973 roku zniszczoną polichromię kościoła oraz oba obrazy odnowił Karol Pustelnik.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta o wypukłych krótszych bokach i wklęsłych dłuższych. Kompozycja wielofigurowa z przedstawieniem św. Piotra stojącego na schodach i przemawiającego do tłumu na tle architektury. W lewej części obrazu, na pierwszym planie, św. Piotr ukazany z profilu, z uniesionymi wysoko rękami. Przedstawiony jako dojrzały mężczyzna z kręconą brodą i włosami. Ubrany jest w czerwoną tunikę i zielony płaszcz. Przed nim, na drugim planie ukazany tłum postaci, po lewej grupa kilku siedzących osób żywo dyskutująca i gestykulująca, pozostali stoją wpatrzeni w świętego. Wśród nich znajduje się starzec opierający głowę o laskę. W prawym dolnym rogu, na pierwszym planie ukazany z profilu mężczyzna z wyciągniętymi w przód rękami. W tle pejzaż architektoniczny, z budynkiem o podcieniach arkadowych po lewej stronie i centralną świątynią kolumnową zamkniętą kopułą po prawej (tempietto). Przed nią widoczny fragment pomnika. W głębi sztafaż z dwiema spacerującymi postaciami i widok oddalonego miasta. Ponad nimi szaro-błękitne niebo. Kolorystyka zgaszona, barwy stonowane. Delikatny modelunek światłocieniowy. Obraz ujęty ramą o tym samym kształcie, dekorowaną perełkowaniem i żłobieniami, na każdym z czterech boków stylizowany ornament roślinny.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz został wykonany przez Ferdynanda Olesińskiego na wzór kartonu namalowanego przez Rafaela Santi w 1515 roku na zlecenie papieża Leona X, który posłużył do wykonania tapiserii do Kaplicy Sykstyńskiej. Kartony Rafaela były kilkakrotnie reprodukowane w grafice (np. przez Nicolasa Dorigny w XVII wieku lub Thomasa Hollowaya w XIX wieku). Za wzór dla obrazu Olesińskiemu zapewne posłużyła właśnie grafika.
Cykl kartonów wykonany przez Rafaela ilustrował dzieje św. Piotra i św. Pawła. Został wybrany jako wzór do obrazów podstropowych, gdyż ci dwaj święci są patronami kościoła w Bodzanowie.
Obraz bodzanowski powtarza wiernie za pierwowzorem całość kompozycji, począwszy od układu i wyglądu postaci, po architekturę w tle. Olesiński przez wzgląd na pionowy układ obrazu, którego wzór miał formę leżącego prostokąta, domalował górną partię architektury budynku z podcieniem arkadowym, kopułę centralnej świątyni oraz wydłużył schody ukazane w perspektywie, na których stoi św. Paweł. Malarz okroił również kompozycje po bokach, tak że z posągu, który znajdował się po prawej stronie dzieła Rafaela, widoczna jest wyłącznie ręka. Nie umieścił także dwóch skrajnych postaci – siedzącego na schodach za św. Pawłem mężczyzny i kobiety po prawej stronie dzieła.
Święty Paweł pierwotnie nazywał się Szaweł i do czasu nawrócenia był gorliwym prześladowcą chrześcijan. Przyjął imię Paweł i rozpoczął działalność apostolską w wielu krajach Azji i Europy. Podczas pobytu w Atenach wygłosił na Areopagu mowę opisaną w Dziejach Apostolskich (Dz 17, 16-34) i tę właśnie scenę ilustruje obraz w Bodzanowie.
Ferdynand Olesiński studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza, Jana Matejki i innych. Mieszkał i tworzył w Wieliczce oraz w Krakowie. Znanych jest wyłącznie kilka jego dzieł o tematyce religijnej, przede wszystkim obraz św. Kingi do ołtarza głównego w kaplicy św. Kingi w Kopalni Soli w Wieliczce (obecnie w Muzeum Żup Krakowskich).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Przetarcia warstwy malarskiej, obraz odkleja się od stropu (widoczne pęcherzyki powietrza). Odnawiany w 1958 i 1973 roku.

Streszczenie

W 1883 roku na stropie nawy w ozdobnej ramie umieszczono obraz Kazanie św. Pawła w Atenach wykonany przez Ferdynanda Olesińskiego. Dzieło powstało na wzór kartonu namalowanego przez Rafaela Santi w 1515 roku na zlecenie papieża Leona X, który posłużył do wykonania tapiserii do Kaplicy Sykstyńskiej. Obraz przedstawia opisaną w Dziejach Apostolskich scenę, gdy w ramach działalności apostolskiej św. Paweł podczas pobytu w Atenach wygłosił mowę na Areopagu (Dz 17, 16-34).

Bibliografia