Bodzanów

Opis topograficzny

Wieś Bodzanów leży na wzniesieniu, w pobliżu tzw. Pańskiej Góry, we wschodniej części Pogórza Wielickiego. Przez wieś przepływają dwa potoki wpadające do Wisły. Pierwszy z nich, zwany Bogusławem, bierze początek w rejonie Biskupic, a drugi – Podłęsk, rozpoczyna się w na południe od Bodzanowa. Wieś sąsiaduje m.in. z Słomirogiem, Zagórzem, Ochmanowem, a w dalszej odległości z Wieliczką, Staniątkami i Niepołomicami.

Streszczenie dziejów

Bodzanów od początku XIII wieku stanowił uposażenie Klasztoru Benedyktynów w Tyńcu, w imieniu którego do 1426 roku władzę we wsi sprawowali sołtysi. Po I rozbiorze Polski i sprzedaży majątku klasztornego, Bodzanów kilkakrotnie zmieniał właścicieli, przechodząc na ręce rodzin Lipnickich, Bylandów, Chroszczowskich czy Wojciechowskich. W 1874 roku włości zakupiły siostry z Klasztoru Benedyktynek w Staniątkach. Na przełomie XIX i XX wieku zaczęto czynić usilne starania o założenie szkoły ludowej, co ostatecznie powiodło się w 1908 roku, dzięki inicjatywie wieloletniego i zasłużonego nauczyciela Jana Wlazły. Kilka lat później założono we wsi kasę oszczędnościowo-pożyczkową, kółko rolnicze i czytelnię. Po parcelacji części gruntów klasztoru staniąteckiego w 1928 roku Wlazło utworzył we wsi ogród kwiatowy i warzywny, z czego część dochodu przeznaczano na szkołę i wspomnianą kasę. W latach trzydziestych XX wieku działała w Bodzanowie orkiestra dęta i kółko teatralne, których występy przerwała druga wojna światowa. Władze okupacyjne zorganizowały we wsi nauczanie, bazujące na oficjalnych, propagandowych podręcznikach. Po 1945 roku planowano budowę nowej szkoły, co nastąpiło dopiero z okazji obchodów tysiąclecia państwa polskiego.

Dzieje miejscowości

Osadnictwo na terenie Bodzanowa istniało już w okresie celtyckim. Znaleziska archeologiczne dowodzą, że tereny te zamieszkiwała ludność zajmująca się pasterstwem i rolnictwem. Według Franciszka Bujaka nazwa miejscowości wywodzi się od pierwszego zasadźcy o imieniu Boczan lub Bocan. Na początku XIII wieku Bodzanów stanowił uposażenie klasztoru Benedyktynów w Tyńcu, co potwierdził papież Grzegorz IX w dokumencie z 1229 roku. W 1281 roku odnotowano urząd sołtysa, któremu według przywileju Kazimierza Wielkiego z 1356 roku pozwolono zasiadać w sądzie najwyższym prawa niemieckiego na zamku krakowskim. W następnych latach uchwycono w źródłach kolejnych bodzanowskich sołtysów (1370-1376 Krzesław, 1385-1388 Chebda, 1398-1399 Mikołaj). Na początku XV wieku Stanisław sprzedał swoje sołectwo za 250 grzywien Mikołajowi Wiśliczce z Kazimierza, lecz ten już 1409 roku wydzierżawił je mieszkańcowi wsi, niejakiemu Jaśkowi, w zamian za zbiory z zasiewu, naprawę domów i karczem oraz pełnienie wszystkich czynności urzędowych. W latach dwudziestych opiekę nad sołectwem w Bodzanowie sprawowali Jakub, kustosz kolegiaty św. Michała na wzgórzu wawelskim i mieszczanin krakowski Michał Krupka. Dzierżawili je jednak Jakubowi Bemowi z Kazimierza i jego żonie Marcie za co najmniej 8 grzywien rocznie, sprzedając sołectwo w 1426 roku za 300 grzywien klasztorowi tynieckiemu. W połowie XV wieku (1456) król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził wszystkie wcześniejsze przywileje Bodzanowa. W dobie nowożytnej wieś nawiedzały różne nieszczęścia i kataklizmy, m.in. najazd szwedzki, wojna północna czy fatalne gospodarowanie przez poszczególnych proboszczów, co odbijało się tragicznie na stanie kościoła i finansach parafii.

Po pierwszym rozbiorze Polski i kasacie majątku benedyktynów tynieckich dominium bodzanowskie zakupił polski szlachcic Maciej Lipnicki. W 1815 roku dobra nabył hrabia Byland, porucznik wojsk austriackich, a w latach dwudziestych XIX wieku były one już w posiadaniu Kazimierza Chroszczowskiego. Ten przyczynił się do powstania szkoły ludowej, przeznaczając część swego majątku (7000 złotych) na rzecz przyszłej placówki oświatowej. Niestety, trudności w egzekucji darowizny związane ze sprzedażą dominium Józefowi Wojciechowskiemu oraz rabacja chłopska z 1846 roku przekreśliły ambitne plany w kwestii edukacji najmłodszych mieszkańców Bodzanowa. Dopiero w 1898 roku przybył do wsi pierwszy zawodowy nauczyciel Karol Nussbaum, tworząc w swoim domu niewielką salkę lekcyjną. Znany ze swoich socjalistycznych poglądów i żydowskiego pochodzenia Nussbaum, szybko popadł w konflikt z konserwatywnym proboszczem Wojciechem Szczurkowskim i został odwołany. Jego miejsce w 1902 roku zajął Władysław Biestek, który zakupił parcelę na końcu wsi pod budowę szkoły. Prace rozpoczęto w 1908 roku, a koszty prac rozdzielono pomiędzy klasztor Benedyktynek w Staniątkach (zarządzały dominium bodzanowskim od 1874 roku) i mieszkańców. Powstała szkoła jednoklasowa (później dwuklasowa) dla 160 dzieci. Początek edukacji przypadł na 500-letnią rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Z inicjatywy nauczyciela Jana Wlazły zrodził się pomysł wystawienia pomnika upamiętniającego słynne zwycięstwo wojsk polsko-litewskich. Wzniesiono kamienny postument z figurą św. Jana Nepomucena i inskrypcją: „PAMIĄTKA GRUNWALDU 1410-1910”. Przed nowym nauczycielem była bardzo długa droga, gdyż jak pisał w swojej kronice: „miała to być osada samych złodziei i pijaków, a grzechy te dziedziczą dotąd ich wnuki i prawnuki […]. Poszanowanie cudzej własności pozostawia wiele do życzenia, bo nawet części składowe narzędzi rolniczych kradną jedni drugim […] wobec złego wpływu otoczenia młodzież traci wpojone zasady prawnego życia po opuszczeniu szkoły. Zrozumienie nauki małe, zatem frekwencja utyka. Analfabetów dwie trzecie starszej ludności z wójtem na czele i połową radnych”.

Pomimo tak smutnych obserwacji, podjęto starania o poprawę kondycji mieszkańców. Wlazło, wraz z Andrzejem Brożyną z PSL „Piast”, założyli we wsi kasę oszczędnościowo-pożyczkową, kółko rolnicze i czytelnię ze 160 książkami. Pasją nauczyciela było nowoczesne ogrodnictwo i rolnictwo, czym niejednokrotnie starał się zainteresować młodzież. Podczas parcelacji gruntów klasztoru staniąteckiego w 1928 roku zakupił dodatkowe tereny na rozszerzenie swojej działalności. Dochód ze sprzedaży kwiatów i owoców miał zasilać budżet nauczyciela, ale także gminy oraz szkoły. Działania te spotkały się z powszechnym niezrozumieniem, a nawet były odbierane wrogo przez chłopów i wieloletniego proboszcza Szczurkowskiego.

W 1930 roku pracę w szkole powszechnej w Bodzanowie rozpoczął Kazimierz Stopa, człowiek o zainteresowaniach artystycznych, muzykalnych i teatralnych. Zainicjował w Kole Absolwentów próby orkiestry dętej, a z dziećmi organizował przedstawienia z okazji jasełek, Święta 3 Maja czy zakończenia roku. Uczono się także pieśni patriotycznych i wojskowych, śpiewanych na część marszałka Józefa Piłsudskiego czy prezydenta Ignacego Mościckiego. W 1937 roku wieloletni nauczyciel i dobrodziej szkoły w Bodzanowie, Jan Włazło, przeszedł na emeryturę, a tymczasowe kierownictwo nad placówką oświatową przejął Józef Stoch.

W sierpniu 1939 funkcję nauczyciela w Bodzanowie miał objąć Franciszek Klimczyk, lecz został powołany do wojska jako oficer rezerwy. Po zakończeniu kampanii wrześniowej wrócił do wsi i razem z Józefem Stochem rozpoczęli organizowanie nauki, już pod kuratelą władz okupacyjnych. Po śmieci Klimczyka w czerwcu w 1940 roku i przeniesieniu Stocha do innej miejscowości, ich obowiązki przejął Stanisław Meizner. Całkowicie wymieniono podręczniki, zmuszając do lektury propagandowych „Małego Steru” i „Steru”. U schyłku wojny budynek szkoły zajęła organizacja Todt, która zabezpieczała odwrót wojsk niemieckich. Podczas walk z Armią Czerwoną w styczniu 1945 roku Bodzanów został poważnie ostrzelany. Edukację rozpoczęto dopiero dwa lata po zakończeniu wojny w dawnym domu ks. proboszcza Szczurkowskiego. Pod koniec lat pięćdziesiątych myślano o wzniesieniu nowej placówki szkolnej, co nastąpiło dopiero w 1967 roku w ramach państwowego programu budowy szkół z okazji hucznych obchodów tysiąclecia Polski.

Ciekawostki

Z polecenia rajców dobczyckich 23 marca 1762 we wsi Kawki ścięto mieszkańca Bodzanowa Marcina Bujaka.

Na pograniczu Bodzanowa i Przebieczan stoi kamienny krzyż z wyrytą datą 1865 i inskrypcją: „Maciej i Franciszka Nogowie za duszami na cholerę zmarłych”. Według lokalnej tradycji pochowano ich w pobliskim lesie (zw. Bukówką), na terenie cmentarza cholerycznego.

Bibliografia