Zwiastowanie Najświętszej Marii Pannie

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Osiek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/12980
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
1896 rok
Technika i materiał
olej na desce
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 213 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz do ołtarza głównego wykonał B. Weiss w 1896 roku, wzorując się na niewiele wcześniejszym, takim samym przedstawieniu wiszącym obok na ścianie północnej prezbiterium.

Opis

Obraz uzyskał formę stojącego prostokąta zamkniętego u góry łukiem odcinkowym nadwieszonym z uskokami, ujętego profilowaną ramą. W środkowej części kompozycji przedstawiono scenę zwiastowania Najświętszej Marii Pannie.
Marię ujętą w trzech czwartych w prawo wyobrażono klęczącą na klęczniku z lewej strony kompozycji. Lewą rękę przycisk do piersi, a prawą nieznacznie odsuwa od siebie. Jest to młoda dziewczyna po owalnej twarzy z jasną karnacją, wydatnym nosem i ustami z mocno drapowaną białą chusta na głowie zakrywającą jest włosy. Głowę Marii okala nimb. Madonna ubrań jest w bladofioletową suknię oraz ciemnozielony płaszcz nieznacznie zsuwający się z jej prawego ramienia, którego poła okrywa jej kolana. Na drewnianym klęczniku leży otwarta księga. Klęczący przed nią uskrzydlony Archanioł Gabriel ujęty w trzech czwartych w lewo klęczy na szarobiałych obłokach. Obiema rękami prezentuje Marii pergaminowy list zakończony u dołu zawieszoną na przytwierdzonych do jego rogów sznurku okrągłą, woskową pieczęcią zdobioną symbolem Trójcy Świętej. Na liście umieszczono kaligraficzne wypisane pozdrowienie anielskie: „AVE MARIA GRA/TIA PLENA DOMINVS / TECVM BENEDICTA TV / IN MVLIERIBVS ET / BENEDICTVS TRV/CTVS [FRVCTVS] VENTRIS TVI / JESVS CHRISTVS”. Jego młodzieńcza twarz o jasnej karnacji z wydatnym nosem i ustami widoczna jest z profilu. Otaczają ją falujące brązowe włosy, spływające na jego plecy spod złotego diademu dekorowanego na przędzie klejnotem z krzyżykiem. Gabriel ubrany jest w jasną tunikę dekorowaną drobnymi kwiatuszkami oraz złocistą szatę z podwiniętymi rękawami opadającą na jego plecy i przewiązaną skrzyżowaną na piersi ciemnozieloną stułą o końcach zdobionych złotymi chwostami. Pomiędzy obłokami na których klęczy archanioł widoczne są uskrzydlone główki anielskie. W górnej części kompozycji widać otwarte niebiosa okolone po zewnętrznej niebieskoszarymi obłokami z igrającymi w nich aniołkami adorującymi widocznego w połowie na obłoku Boga Ojca. Stworzyciel został ukazany na jasnym tle utworzonym z niezliczonej liczby ułożonych koncentrycznie uskrzydlonych główek anielskich. Bóg Ojciec został ujęty frontalnie z uniesioną prawą ręką oraz niebieskim globem podtrzymywanym lewą na szaroniebieskim obłoku. Jest to starzec z obfitą siwą brodą i włosami oraz zamkniętymi oczami. Ubrany jest w ciemnoniebieską tunikę oraz przerzucony prze lewe ramię bladoszkarłatny płaszcz. Poniże ponad głowami Marii i Archanioła w świetlanym otoku przedstawiono gołębicę Ducha Świętego, od której snop świtała pada na Marię. W dolnej części kompozycji wyobrażono siedzących sześciu proroków i królów starotestamentalnych trzymających prostokątne tablice z napisami. Widoczny w centrum król Dawid gra na złocistej harfie. Są to starsi mężczyźni w orientalnych strojach. Dwóch z nich ma złote korony, dwóch wzorzyste turbany, a dwaj pozostali mają głowy okryte tkaninami. Ich twarze okalają siwe brody, bądź też krótkie brody brązowe. W prawym dolnym rogu widoczna jest sygnatura „B. Weiss 1896.”

Zarys problematyki artystycznej

Kompozycja Zwiastowania z Osieka swoją genezę czerpię ze średniowiecznej tradycji ikonograficznej, w której wykorzystywano motyw przekazywanego zapieczętowanego listu Marii przez Gabriela, co można np. zauważyć na kwaterze ze sceną Zwiastowania z Dębna Podhalańskiego z pierwszej połowy XV wieku (Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie) lub na kwaterze ze Zwiastowaniem z tryptyku Matki Boskiej Bolesnej w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu z ok. 1485 roku. W ciekawy sposób także w Osieku przedstawiono Archanioła Gabriela, którego postać nasuwa skojarzenia z dziełami powstającym w XV wieku w kręgu malarstwa niderlandzkiego, co przejawia się w sposobie kształtowania jego włosów, zdobiącego głowę diademu oraz niezwykle dekoracyjnych szat. Innym elementem ikonograficznym jest obecność w dolnej części kompozycji proroków i królów starotestamentalnych, co oczywiście na myśl w środowisku małopolskim przywodzi predellę Ołtarza Mariackiego Wita Stwosza ukończonego w 1489 rok, jak również całostronicowe miniatury z motywem drzewa Jessego w Mszale z kaplicy Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w katedrze krakowskiej (karta 300) z około 1500 roku lub z tym samym motywem na miniaturze w tzw. Mszale jagiellońskim w katedrze w Gnieźnie (karta 196) sprzed 1501 roku. Jednakże wszystko wskazuje na to, że osiecka kompozycja powstała w oparciu o bliżej nieokreślony wzór graficzny ze środowiska niderlandzkiego, skupiający w sobie dotychczasową tradycję ikonograficzną.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację obrazu wraz z ołtarzem przeprowadzono w latach dziewiędziesiątych XX wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 23;
J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1420-1470, Warszawa 1981, il.
B. Miodońska, Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993, il. 196, 212;
K. Secomska, Tryptyk Matki Boskiej Bolesnej, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2. Katalog zabytków, red. A.S. Labuda, K. Secomska, Warszawa 2004; s. 195-197;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 5;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1028.

Streszczenie

Obraz do ołtarza głównego wykonał B. Weiss w 1896 roku, wzorując się na niewiele wcześniejszym, takim samym przedstawieniu wiszącym obok na ścianie północnej prezbiterium.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Zwiastowanie Najświętszej Marii Pannie", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/zwiastowanie-najswietszej-marii-pannie-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności