Ukrzyżowanie

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Wieprz
Miejscowość
Gierałtowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
aneks po lewej stronie kruchty
Identyfikator
DZIELO/24590
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
1595 rok
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na desce, rycie, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 129
wysokość – 196
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 173
Szerokość bez ramy – 105
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz Ukrzyżowania stanowił pierwotnie cześć centralną barokowego ołtarza głównego w starym kościele wylana przed 1748 rokiem, o czym wspomina wizytator biskupi. Nastawę odnowiono w 1703 roku. Ołtarz przeniesiono do nowego kościoła i tam pełnił rolę ołtarza głównego, aż do momentu sprowadzenia w 1909 roku z St. Urlich Groden w Tyrolu nowej nastawy. Nastawa funkcjonowała w kościele jako ołtarz boczny jeszcze przed 1953 roku, co wzmiankuje "Katalog zabytków sztuki". W bliżej nieokreślonym czasie została rozebrana.

Opis

Obraz uzyskał formę stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem, ujętym w grubą, profilowana i złoconą ramę. W centrum kompozycji przedstawiono grupę Ukrzyżowania. Pod krzyżem, na którym wisi Chrystus stoi Matka Boska i św. Jan Ewangelista. Przybite do krzyża trzema gwoździami ciało Zbawiciela ukazane zostało w lekkim zwisie, o horyzontalnie rozłożonych ramionach. Jego głowa opada na prawe ramię, natomiast korpus wraz z nogami jest wygięty w lewo. Jezus ma wysokie czoło, mocno pociągłą twarz z zamkniętymi oczami, porostym nosem i małymi ustami. Twarz okala krótka, ciemna broda i ciemne włosy, które spływają na prawe ramię. Na głowie widoczna jest korona cierniowa otoczona świetlistymi promieniami. Spod niej ciekną strużki krwi. Jego biodra zakrywa rozwiane, krótkie perizonium z festonem przy prawym boku. Po prawej stronie krzyża wyobrażono Marię w całej postaci, zwróconą w trzech czwartych w prawo, z pochyloną głową i dłońmi skrzyżowanymi na piersi. Madonna ma owalną twarz z dużymi, migdałowatymi oczami zwróconymi ku górze, prosty nos i pełne, rozchylone usta. Wokół głowy widoczny jest nimb. Maria ubrana jest w bladoszkarłatną suknię z widocznymi białymi rękawami spodniej koszuli oraz narzucony na ramiona szaro-niebieski płaszcz z prawą połą przerzuconą przez ręce. Na głowie ma ciemnoochrową chustę owiniętą wokół szyi. Po lewej stronie krzyża ukazano w całej postaci w kontrapoście św. Jan, zwróconego w trzech czwartych w lewo. Apostoł prawą dłonią dotyka piersi, lewą zaś ma odsuniętą od siebie w bok. Jego twarz jest owalna, o dużych, okrągłych oczach, prostym nosie, pełnych ustach, okolona długimi jasnobrązowymi włosami spływającymi na ramiona. Głowę ucznia Jezusa okala nimb. Święty ubrany jest w luźną, ciemnobrązową tunikę oraz długi, fioletowo-brązowy, rozwiany płaszcz. Postacie zostały ukazane na tle pejzażu z widoczną architekturą miasta. W górnej części obrazu widoczne jest ciemne, zachmurzone niebo ze znajdującym się po prawej stronie krzyża zaćmionym słońcem, a po lewo z czerwonym sierpem księżyca. U dołu pionowej belki krzyża widnieje napis: „1695 / R[E]N[OWATUM] / 1703”. Powyżej półkolistego zamknięcia kompozycji w przyłuczach znajduje się ryty w zaprawie i złocony ornament roślinny.

Zarys problematyki artystycznej

Ukrzyżowanie z Gierałtowic przynależy do licznej grupy malarstwa ołtarzowego, które w realiach Małopolski będzie się szczególnie rozwijać idąc w parze ze snycerstwem od 1600 roku. Omawiana kompozycja oraz zauważalna lekkość w budowaniu manierystycznych postaci zdradza duże pokrewieństwo z podobnym przedstawieniem Ukrzyżowania, znajdującym się w centrum tryptyku ze scenami z Męki Pańskiej z około 1600 roku z kościoła św. Klemensa w Wieliczce. Ciekawym elementem w gierałtowskim obrazie jest sposób kształtowania rozwianego perizonium Chrystusa, zdradzającego wpływ późnogotyckich rozwiązań, które nadaje obrazowi pewnych cech archaicznych, przemawiając jednocześnie za tym, że obraz powstał w środowisku lokalnym.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

San jest zły. Widoczne są ubytki warstwy malarskie, spękania, łuszcząca się malatura zabezpieczona bibułką japońską.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 178, il. 539, s. 461;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 298, il. 179.

Streszczenie

Obraz Ukrzyżowania stanowił pierwotnie cześć centralną barokowego ołtarza głównego w starym kościele wylana przed 1748 rokiem, o czym wspomina wizytator biskupi. Nastawę odnowiono w 1703 roku. Ołtarz przeniesiono do nowego kościoła i tam pełnił rolę ołtarza głównego, aż do momentu sprowadzenia w 1909 roku z St. Urlich Groden w Tyrolu nowej nastawy. Nastawa funkcjonowała w kościele jako ołtarz boczny jeszcze przed 1953 roku, co wzmiankuje "Katalog zabytków sztuki". W bliżej nieokreślonym czasie została rozebrana.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Ukrzyżowanie", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ukrzyzowanie-17

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności