Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Obraz św. Piotra i św. Pawła umieszczono w ołtarzu głównym, który po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latach 1771-1772. W 1776 roku umieszczono informację o Janie Joanellim z Tolvano – fundatorze zdobienia ołtarza oraz czterech malarzach pracujących w kościele przez pięć tygodni. Pod jedną z kolejnych dat wydatków zapisanych w księdze rachunków kościoła odnotowano twórcę rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta zamknięty łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami z przedstawieniem świętych Piotra i Pawła. W centrum kompozycji ukazani są dwaj święci w postawie stojącej. Po lewej stronie obrazu znajduje się św. Piotr, zwrócony delikatnie w lewo, w kontrapoście z prawą nogą ugiętą w kolanie. W lewej dłoni, przyłożonej do piersi trzyma dwa klucze, srebrny i złoty; a drugą rękę opuszcza wzdłuż ciała ma ułożoną w teatralnym geście. Ubrany jet w jasnoniebieską suknię z długimi rękawami oraz jasnobrązowy płaszcz osłaniający klatkę piersiową i plecy. Twarz szeroka o plastycznie oddanych rysach z dużymi oczami, nosem i pełnymi ustami. Okolona jest krótką brodą. Włosy siwe z zakolami i kępką na środku głowy. Nad głową ma okrągły, złoty nimb z wpisanym w polu mniejszym okręgiem, otoczonym promieniami. Po prawej stronie obrazu stoi św. Paweł zwrócony delikatnie w prawo, w kontrapoście z lewą nogą ugiętą w kolanie. W lewej dłoni przytulonej do piersi trzyma księgę oraz miecz skierowany ostrzem w dół, prawą rękę wyciąga w bok z rozłożoną szeroko dłonią. Twarz szeroka o plastycznie oddanych rysach z dużymi oczami, nosem i pełnymi ustami oraz silnie zarumienionymi policzkami. Okolona jest długą, ciemną brodą, rozwianą w lewą stronę obrazu. Włosy krótkie, ciemnobrązowe. Ubrany jest w zieloną suknię z długimi rękawami oraz czerwony płaszcz przerzucony przez prawe przedramię i opasający jego talię. Nad głową ma analogiczny nimb jak św. Piotr. Obaj święci mają na stopach rzymskie sandały. W górnej części kompozycji znajdują się trzy uskrzydlone główki anielskie oraz atrybuty: wieniec chwały, tiara i krzyż papieski. Całość została ukazana we wnętrzu architektonicznym z kolumną po prawej stronie obrazu, ale z dużym prześwitem na pochmurne niebo za plecami świętych. W górnym, prawym narożu podwieszona jest zielona, drapowana kotara. Rama drewniana, profilowana, złocona, na bokach i u góry ozdobiona ornamentem rocaille’owym.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz nie jest sygnowany, jednak dzięki analizie stylistycznej można go przypisać działającemu w Kieżmarku Imrichowi Jagušičowi. Wszystkie jego dzieła odznaczają się intensywną i kontrastową kolorystyką oraz charakterystycznym sposobem ujęcia twarzy. Niektóre fizjonomie ukazane są zwykle w sposób wręcz karykaturalny – mają celowo zachwiane proporcje i rysy twarzy. Jagušič działał w latach sześćdziesiątych i osiemdziesiątych XVIII wieku. Do innych jego prac można zaliczyć obrazy w ołtarzach bocznych w kościołach w Spiskiej Sobocie i Wyżnych Rużbachach oraz w ołtarzach głównych w kościołach w Wierzbowie i Starej Lubowni. Imrich Jagušič i Johann Feeg, autorzy ołtarza głównego, kilkakrotnie współpracowali ze sobą. Oprócz omawianych Łapsz Wyżnych, razem sporządzali nastawy ołtarzowe w kościołach: Pijarów w Kieżmarku, w Popradzie Wielkiej, Jurgowie oraz w Wierzbowie.

Św. Piotr został ukazany w tradycyjnym ujęciu z atrybutami: dwoma kluczami symbolizującymi władzę namiestnika Chrystusa oraz księgą nawiązującą do jego udziału w misji apostolskiej. Jednak wizerunek św. Piotra charakteryzują nie tylko jego atrybuty, ale również fizyczny wygląd, który jest powszechnie rozpoznawalny. W sztuce Orientu święty ma kręcone włosy, natomiast w sztuce Zachodu, wręcz przeciwnie, jest łysy lub ma tylko kępkę włosów na głowie. Jego broda jest zawsze krótka. Liczba atrybutów przypisywanych św. Piotrowi w ikonografii chrześcijańskiej jest nieliczna. Niektóre charakteryzują go jako apostoła, inne jako papieża. Najwcześniejszym i najbardziej rozpowszechnionym atrybutem są klucze, które po raz pierwszy w ikonografii świętego pojawiły się w połowie V wieku, a następnie stały się wręcz jego znakiem rozpoznawczym. Zwykle świętego przedstawiano z dwoma kluczami złotym i srebrnym (sporadycznie tylko z jednym). Klucze symbolizują jego władzę w sprawach życia wiecznego i doczesnego, moc rozwiązywania i wiązania wszystkiego, zgodnie ze słowami, jakie wypowiedział Jezus do św. Piotra: „I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie” (Mt 16, 19).

Z kolei po drugiej stronie obrazu ukazano św. Pawła, który w młodości był tkaczem namiotów i gorliwym prześladowcą chrześcijan. W cudowny sposób jednak nawrócił się i ochrzcił, przyjmując imię Paweł, a następnie rozpoczął działalność apostolską. Został ścięty w Rzymie w czasie prześladowań chrześcijan przez cesarza Nerona. Upadająca głowa świętego miała odbić się trzy razy od ziemi, a w tych miejscach wytrysnęły źródła. Obecnie znajduje się w tym miejscu kościół San Paolo alle Tre Fontane. Święty Paweł został ukazany z księgą w ręku, symbolizującą jego udział w misji apostolskiej. Atrybut ten pojawił się w ikonografii świętego już w sztuce wczesnochrześcijańskiej. Święty Paweł trzyma ponadto w dłoni miecz, nawiązujący do jego męczeńskiej śmierci. Miecz był przypisywany apostołowi dopiero po XIII wieku, znacznie później niż klucze u św. Piotra.

Streszczenie

Obraz św. Piotra i św. Pawła umieszczono w ołtarzu głównym, który po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latach 1771-1772. Obraz namalował spiski malarz Imrich Jagušič w czwartej ćwierci XVIII wieku, być może w czasie powstania ołtarza głównego.