Św. Piotr

Dzieje zabytku

Omawiana rzeźba przedstawiająca św. Piotra, przechowywana w kruchcie świątyni paczółtowickiej, podobnie jak pozostałe eksponowane tam figury przedstawiające m.in. św. Andrzeja i św. Mikołaja to dzieło o nieustalonym pochodzeniu i autorstwie. Żadna z rzeźb nie została wspomniana w wizytacjach ani inwentarzach kościoła w Paczółtowicach, wobec czego ustalenie ich dziejów nie jest możliwe. W wydanym w 1953 roku tomie „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” poświęconym zabytkom województwa krakowskiego grupę rzeźb określono lakonicznie jako „dziewięć posążków świętych męskich, barokowych”. Dziś w kruchcie świątyni przechowywanych jest ich siedem: omawiana figura św. Piotra, rzeźby św. Mikołaja, świętego papieża Grzegorza Wielkiego lub Klemensa Rzymskiego, św. Marcina z Tours, św. Andrzeja, św. Jana Chrzciciela i rzeźba przedstawiająca postać niezidentyfikowanego świętego króla. Na przełomie 1995 i 1996 roku wymienione figury poddane zostały konserwacji w pracowni profesora Ireneusza Płuski dziekana Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Opis

Rzeźba pełnoplastyczna, ścięta z tyłu, ustawiona na niewielkiej, prostopadłościennej podstawie. Święty Piotr został ukazany w całej postaci, frontalnie, w postawie stojącej, w nieznacznym kontrapoście, z prawą nogą wysuniętą do przodu i tułowiem odchylonym lekko w lewo. Obie ręce ugięte w łokciu i wysunięte do przodu w geście prezentowania. Piotr przedstawiony jako dojrzały, brodaty mężczyzna o ciemnych włosach i zaroście. Twarz postaci z szerokim i wysokim czołem oraz o wyraźnie zaznaczonych kościach policzkowych. Dłuższe włosy falowane, zaczesane na boki. Broda krótka, kędzierzawa. Głęboko osadzone małe oczy, ponad którymi łukowate, wyraźnie zaakcentowane brwi. Wzrok postaci skierowany przed siebie. Nos niewielki, prosty, usta małe. Święty ubrany jest w długą, złotą szatę przewiązaną w pasie oraz srebrny płaszcz luźno przewieszony przez lewe ramię postaci. Spod szat widoczne stopy w obuwiu o zaokrąglonych noskach.

Zarys problematyki artystycznej

Jak już wspomniano pochodzenie i autorstwo omawianej rzeźby nie są ustalone. Jest to dzieło wczesnobarokowe, powstałe najpewniej w pierwszej połowie XVII wieku. Omawiana figura raczej nie pochodzi z żadnego z obecnych ołtarzy w kościele paczółtowickim. Wiadomo, że co najmniej do 1633 roku w kościele znajdowały się trzy ołtarze – główny oraz dwa boczne, których wezwania nie są niestety znane. Obecny ołtarz główny wykonano na początku XVII wieku. Zastąpił on starszą, gotycką nastawę z rzeźbionym przedstawieniem sceny Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Poza figurami aniołów w zwieńczeniu nie posiadał on figuralnej dekoracji rzeźbiarskiej. Na jego szczycie wtórnie umieszczono osiemnastowieczną rzeźbę Chrystusa Zmartwychwstałego. Przed 1728 rokiem świątynia w Paczółtowicach wzbogaciła się o dwa barokowe ołtarze – ołtarz św. Józefa i ołtarz św. Joachima i św. Anny. W obu nastawach nie przewidziano jednak miejsca na figury świętych. Co najmniej od pierwszej połowy XIX wieku w kościele paczółtowickim znajdował się czwarty ołtarz – manierystyczne retabulum św. Mikołaja datowane na około 1630 rok. Według niepotwierdzonej źródłowo tradycji oraz starszej literatury pochodzi ono z katedry wawelskiej. W swoim obecnym kształcie ołtarz ten składa się z elementów dodanych do jego struktury w różnym czasie, m.in. siedemnastowiecznych, rzeźbionych figur św. Cecylii i św. Teresy z Avila, nieco mniejszych rzeźb ukazujących św. Piotra i św. Pawła (?) datowanych na XVIII wiek oraz obrazu przedstawiającego św. Benedykta wykonanego przed 1872 rokiem. Niestety informacje źródłowe nie są wystarczające, aby w pełni zrekonstruować pierwotny wygląd tego ołtarza. Trudno też spekulować czy omawiana rzeźba mogła być związana z tym zabytkiem. Przedstawia ona św. Piotra ukazanego w typowej dla tej postaci konwencji ikonograficznej tj. jako dojrzałego, brodatego mężczyznę w długiej sukni i płaszczu. W lewym ręku postaci mogły pierwotnie znajdować się klucze – tradycyjny atrybut św. Piotra, których obecnie brakuje. Symbolizuje on klucze do Królestwa Niebieskiego, które Piotr otrzymał od Chrystusa. Święty Piotr pochodził z rybackiej rodziny z Betsaidy, był rodzonym bratem św. Andrzeja. Początkowo był uczniem św. Jana Chrzciciela. Później pod jego wpływem został jednym z pierwszych uczniów Chrystusa, który powołał go wraz z jego bratem Andrzejem słowami: „Pójdźcie za Mną, a uczynię was rybakami ludzi” (Mt 4, 19). W czasie prześladowań Nerona został ukrzyżowany, na własną prośbę głową w dół, ponieważ uważał, że nie jest godny umierać jak Chrystus.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Obiekt został odnowiony na przełomie 1995 i 1996 roku przez konserwatorów profesora Ireneusza Płuskę i Mariana Paciorka.

Streszczenie

Rzeźba św. Piotra przechowywana w kruchcie świątyni paczółtowickiej to wczesnobarokowe dzieło o nieustalonym pochodzeniu i autorstwie. Powstała ona najpewniej w pierwszej połowie XVII wieku. Brak informacji źródłowych nie pozwala ustalić, czy była ona związana z którymś z ołtarzy w kościele w Paczółtowicach. Rzeźba przedstawia św. Piotra ukazanego w typowej dla tej postaci konwencji ikonograficznej tj. jako dojrzałego, brodatego mężczyznę w długiej sukni i płaszczu. W lewym ręku postaci mogły pierwotnie znajdować się klucze – tradycyjny atrybut św. Piotra, których obecnie brakuje. Symbolizuje on klucze do Królestwa Niebieskiego, które Piotr otrzymał od Chrystusa. Święty Piotr pochodził z rybackiej rodziny z Betsaidy, był rodzonym bratem św. Andrzeja. Początkowo był uczniem św. Jana Chrzciciela. Później pod jego wpływem został jednym z pierwszych uczniów Chrystusa. W czasie prześladowań Nerona został ukrzyżowany, na własną prośbę głową w dół, ponieważ uważał, że nie jest godny umierać jak Chrystus.

Bibliografia