Św. Elżbieta oraz św. Andrzej

Dzieje zabytku

Feretron powstał w drugiej połowie XVIII wieku. Obrazy wstawiono wtórnie w XX wieku.

Opis

Feretron dwustronny z obrazami św. Elżbiety oraz św. Andrzeja ustawiony na prostopadłościennym cokole, zaopatrzonym w otwory na drążki do noszenia, pośrodku zdobionym rocaille'owym kartuszem. Obrazy w kształcie stojących prostokątów o bokach wklęsło-wypukłych z uskokami u góry. Ujęte bogato dekorowaną, rzeźbioną ramą, zdobioną ornamentem rocaille'owym, w narożach uformowanym na kształt czterech wolut. Struktura feretronu złocona. Święta Elżbieta ukazana w centrum kompozycji, stojąca w półpostaci z koszykiem kwiatów w prawej dłoni, lewą dłonią uchylająca połę płaszcza. Twarz owalna, z długim i wąskim nosem, mocno zarumienionymi policzkami; włosy długie, ciemnobrązowe, schowane pod welonem. Na głowie korona otwarta. Święta ubrana w czerwoną suknię z długimi rękawami oraz zielony płaszcz z białą podszewką spięty na piersi; na głowie biały welon, wokół niej złoty i kolisty nimb. Tło jednolite, szare. Po drugiej stronie obraz z wizerunkiem św. Andrzeja. Święty ukazany w postawie stojącej, do wysokości kolan, zwrócony w trzech czwartych w prawo, obejmujący prawą ręką krzyż. Twarz owalna, okolona bujną i siwą brodą; włosy długie spływające na plecy. Wokół głowy złoty i kolisty nimb. Ubrany w długą, zieloną suknię z długimi rękawami, obszytą przy szyi złotą lamówką, przewiązaną w talii oraz czerwony płaszcz zarzucony na lewe ramię. W tle sumarycznie oddany krajobraz. Niebo ciemnoniebieskie, nad horyzontem z różową poświatą.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Struktura niniejszego feretronu została wykonana w drugiej połowie XVIII wieku w stylu rokokowym, co znamionuje rama bogato dekorowana ornamentem rocaille'owym. Po jednej stronie ukazano św. Andrzeja, brata św. Piotra, ucznia św. Jana Chrzciciela, który jako pierwszy został powołany na apostoła. Święty poniósł śmierć męczeńską w greckim mieście Patros ukrzyżowany na krzyżu w kształcie litery „X”. Z tego powodu w ikonografii jest zazwyczaj przedstawiany z krzyżem, zwanym też krzyżem św. Andrzeja. Podobnie został ukazany na omawianym obrazie. Po drugiej stronie feretronu umieszczono wizerunek św. Elżbiety Węgierskiej (1207-1231), córki Andrzeja II, króla Węgier i Gertrudy, siostry św. Jadwigi. Święta po śmierci męża wstąpiła do zakonu franciszkańskiego, oddając się posłudze chorym i biednym. Zmarła wycieńczona pokutami i umartwieniami. Na obrazie w feretronie została przedstawiona z koszykiem róż, który nawiązuje do legendy związanej z jej posługą ubogim. Święta często wynosiła z domu pożywienie ukryte pod płaszczem. Gdy pewnej zimy znów wychodziła z domu nakarmić ubogich, brat męża, chcąc przeszkodzić jej w tym procederze, rozkazał aby pokazała wynoszone jedzenie. Jednak spod płaszcza Elżbiety zamiast pożywienia posypały się kwiaty róż.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły, uszkodzenia mechaniczne, pęknięcia struktury feretronu, odpryski warstwy polichromii i złoceń. Na obrazach widoczne zabrudzenia powierzchni i odpryski farby.

Streszczenie

Feretron dwustronny z drugiej połowy XVIII wieku z obrazami św. Elżbiety oraz św. Andrzeja z XX wieku, wstawionymi wtórnie. Struktura feretronu wykonana jest w stylu rokokowym, bogato dekorowana ornamentem rocaille'owym.

Bibliografia