Pierwsza wzmianka o polichromii kościoła w Racławicach Olkuskich pojawiła się w aktach wizytacji z 1617 roku. Całkiem dobry stan polichromii odnotowano jeszcze w 1783 roku jednak z czasem malowidła niszczały. W 1839 roku widoczne już były jedynie na stropie. Ostatecznie polichromię zamalowano w okresie międzywojennym, a odkryto ponownie w latach pięćdziesiątych XX wieku. Dekoracja pokrywająca strop i zaskrzynienia jest w połowie rekonstrukcją. Polichromię poddano również konserwacji w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
Polichromia ścienna prezbiterium
Polichromia w tej części świątyni podzielona jest na cztery strefy. W pierwszej znajduje się dekoracja ornamentalna, kolejne dwie strefy ukazują sceny z życia Marii i Jezusa, ostatnia strefa ukazuje rząd portretów męskich w strojach z epoki. W dolnej strefie prezbiterium są umieszczone również trzy krzyże konsekracyjne, wpisane w okrągłe wieńce. Na północnej ścianie prezbiterium w scenach z cyklu maryjnego, od lewej znajdują się: Św. Anna Samotrzeć, Pokłon Trzech Króli, Chrystus Baranek Boży opatrzony banderolą z napisem: „EGO SVM PASTOR BONVS”, Ucieczka do Egiptu, scena Ukrzyżowania z postaciami fundatorów. W drugiej strefie na ścianie północnej od lewej ukazano: św. Annę z małą Marią; Ofiarowanie w świątyni z fragmentami napisu u spodu: „RV (?) NOBIS (?) NOBIS”; Zwiastowanie z napisem: „ECCE VIRGO CONCIPIET ET PARIET FILIUM EI VO”, Nawiedzenie Najświętszej Marii Panny, u spodu napis: „VIRGO MARIA (?) NAV(?) (?)AB(?)” oraz Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny z fragmentarycznie zachowanym napisem: „(?)VAE EST ASC(?)”. W ostatniej strefie na ścianie północnej ukazano rząd męskich portretów. Na południowej ścianie prezbiterium w dolnej strefie znajduje się dekoracja ornamentalna. Następnie w strefie drugiej od lewej strony ukazane są kolejno sceny: Najświętsza Maria Panna Niepokalanie Poczęta, Tron Łaski, Trzy Marie u grobu, Nauczanie Chrystusa, a w strefie trzeciej, również od lewej strony: Przemienienie na górze Tabor z fragmentarycznie zachowanym napisem: „(?) BV(?)O (…) RA(?) (?)AT”, następnie Modlitwa w Ogrójcu(?), Zmartwychwstanie Chrystusa. W trzeciej strefie kontynuacja porterów męskich, w tym władców w koronach na głowie i z berłami w dłoniach. Na wschodniej ścianie prezbiterium, przy ołtarzu głównym przedstawiono Ewangelistów: po stronie lewej św. Mateusza, a po prawej św. Marka. W dolnej strefie po lewej: św. Łukasz, a po prawej św. Jan.
Polichromia ścienna nawy
Polichromię wypełniają przedstawienia Męki Pańskiej: Zdjęcie z krzyża, Opłakiwanie Chrystusa, Złożenie do Grobu oraz postacie Apostołów namalowane na zaskrzynieniach. Kilka scen zasłania ołtarz Ukrzyżowania. Na południowej ścianie nawy zachowało się tylko gigantyczne przedstawienie św. Krzysztofa na wysokość całej nawy. Ponadto w nawie znajdują się sceny, częściowo przesłonięte przez prospekt organowy i ołtarze: Wyszydzanie Chrystusa, Chrystus bity pięścią po głowie przez oprawcę, Dźwigane krzyża, Zesłanie Ducha Świętego, Przybicie do krzyża, Chrzest w Jordanie, Ostatnia Wieczerza, Modlitwa w Ogrójcu, Pojmanie.
Ściana łuku arkady tęczowej
Na ścianie tej znajduje się scena Sądu Ostatecznego. U szczytu zasiada Chrystus – Sędzia, odziany w czerwony płaszcz i unoszący rękę ku górze. Po jego bokach ukazano: Matkę Boską, św. Jana Chrzciciela, proroków, apostołów, symbole ewangelistów, a także potępione dusze.
Stropy prezbiterium i korpusu nawowego, a także zaskrzynień (z wyjątkiem strony północnej, gdzie są ukazani Apostołowie), cokół w prezbiterium i korpusie pokrywa pasowa dekoracja ornamentalna umieszczona na czarnym tle. Ozdabia również obramowania okienne, a w prezbiterium tworzy fryz łączący ściany.
Polichromie ścienne na terenie Małopolski powstałe u schyłku XVI wieku oraz na początku XVII wieku zachowały się również z Raciborowicach, Przydonicy, Polnej i w Siemiechowie. Malowidła wykonane w XVI i XVII wieku zwykle są komponowane w ten sposób, że na ścianie północnej umieszczane są sceny związane z Męką Pańską, umieszczone w kwaterach, które powstają przez podział ściany na pasy poziome i pionowe. Pasy te z czasem przeradzają się w formy o bogatej malowanej architekturze renesansowej, a później barokowej w formie pilastrów lub kolumn (kościół w Trybszu). Z kolei w prezbiterium dominują sceny poświęcone Matce Boskiej. Podobny schemat ikonograficzny (sceny Męki Pańskiej na północnej ścianie nawy oraz sceny maryjne w prezbiterium) zastosowano na polichromii ściennej w Racławicach Olkuskich.
Polichromia ścienna w kościele w Racławicach Olkuskich pokrywa wszystkie ściany nawy, prezbiterium, a także stropy. Pierwsza wzmianka o malowdiłach pojawiła się w aktach wizytacji z 1617 roku. Całkiem dobry stan polichromii odnotowano jeszcze w 1783 roku jednak z czasem malowidła niszczały. W 1839 roku widoczne już były jedynie na stropie. Ostatecznie polichromię zamalowano w okresie międzywojennym, a odkryto ponownie w latach pięćdziesiątych XX wieku. Dekoracja pokrywająca strop i zaskrzynienia jest w połowie rekonstrukcją.
Maia Działo, "Polichromia ścienna", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/polichromia-scienna-18