Pieta oraz Eliasz

Opis

Feretron dwustronny, ustawiony na niskiej profilowanej podstawie z obrazami przedstawiającymi Pietę oraz Eliasza. Płótna ujęte są ramą w kształcie zbliżonym do stojącego prostokąta o fantazyjnym przebiegu. Rama od zewnątrz dekorowana wicią stylizowanego akantu, a po bokach i w zwieńczeniu uskrzydlonymi główkami anielskimi a także czterema kwiatkami. W dolnej części ramy otwory na drążki do noszenia i dwie stylizowane muszle. Po jednej stronie feretronu obraz przedstawiający Piętę. W centrum kompozycji Matka Boża ze zmarłym Chrystusem złożonym na jej kolanach, ukazani na wysokim prostopadłościennym podeście na tle krzyża z przewieszoną przez ramiona białą szarfą. Maria ustawiona frontalnie w pozycji siedzącej, z głową lekko skierowaną w prawo i w dół. Ubrana jest w długą, czerwoną suknię zdobioną perełkowaniem u szyi, granatowy płaszcz założony na głowę i koronę zamkniętą. Twarz owalna z długim nosem, małymi i drobnymi ustami oraz przymkniętymi oczami ze wzrokiem skierowanym na Chrystusa; po jej policzkach spływają łzy. Chrystus widoczny z prawego półprofilu z prawą ręką opadającą bezwładnie w dół, lewą złożoną na biodrach. Twarz trójkątna z zamkniętymi oczami i otwartymi ustami, okolona krótką brodą i ciemnymi włosami. Chrystus ubrany jest w białe perizonium, na głowie ma założoną koronę cierniową. Całość ukazana jest na tle ciemnego krajobrazu, w górnej części ugrowe pochmurne niebo, wokół głów postaci promieniste nimby. Po drugiej stronie feretronu obraz przedstawiający proroka Eliasza w pustelni. W centrum kompozycji siedzi Eliasz z zakonnikiem przy kwadratowym stoliku na tle egzotycznego krajobrazu. Obaj mężczyźni o podobnych rysach twarzy z długimi i siwymi brodami. Eliasz ubrany jest w suknię ze skóry koźlęcia, a zakonnik w strój karmelity. Pomiędzy nimi stoi wysoka palma, nad którą wznosi się nadlatujący kruk z chlebem w dziobie. Na stoliku leżą różaniec i miska, u dołu obrazu tryska małe źródełko. Kolorystyka przytłumiona, brunatno-błękitna, o pojedynczych, intensywnych plamach barwnych.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu rzymskich kościołach odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej. Po jednej stronie feretronu w kościele w Brodach umieszczono obraz przedstawiający Pietę, jeden z popularniejszych tematów ikonografii pasyjnej spotykany w kościołach już od średniowiecza. Matka opłakująca zmarłego Syna ma wzbudzać w wiernych współczucie, pobudzać do pobożności, do zastanowienia nad znaczeniem jego śmierci. Po drugiej stronie feretronu ukazano proroka Eliasza w towarzystwie zakonnika ubranego w strój karmelity. Drugim mężczyzną może być prorok Elizeusz, którego Eliasz okrył swoim płaszczem (płaszczem karmelitańskim) i wyznaczył swoim następcą. Karmelici – katolicki zakon kontemplacyjny Marii Panny z góry Karmel, według tradycji związany jest z osobą proroka Eliasza. We wschodniej części wzgórz miała mieć miejsce ofiara kapłanów Baala i ofiara Eliasza. Tradycja samotnego przebywania z Bogiem na Górze Karmel, wzorowana jest na postaci proroka Eliasza i dała początek zakonowi karmelitańskiemu. Ponadto u góry obrazu wznosi się kruk z chlebem w dziobie nawiązujący do legendy, według której ptak miał karmić proroka podczas pobytu na pustyni. Motyw ten ukazywano już w XIII wieku (fresk w monasterze w Morača w Czarnogórze), a w Polsce w kaplicy Świętej Trójcy na Zamku w Lublinie z 1418 roku. Eliasz jest jednym z najsłynniejszych proroków izraelskich, żył w czasach ich największego prześladowania. Został wzięty do nieba na wozie ognistym. Jest figurą zmartwychwstania i wniebowstąpienia Chrystusa. Jest patronem karmelitów bosych i trzewiczkowych, a także dorożkarzy. Obrazy wykazują cechy malarstwa ludowego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, ubytki w warstwie polichromii i warstwie malarskiej, rozklejenie konstrukcji, ślady po drewnojadach.

Streszczenie

Feretron z obrazami proroka Eliasza oraz Piety z XVIII wieku o nieustalonej atrybucji. Pieta jest jednym z popularniejszych tematów ikonografii pasyjnej spotykany w kościołach już od średniowiecza. Matka opłakująca zmarłego Syna ma wzbudzać w wiernych współczucie, pobudzać do pobożności, do zastanowienia nad znaczeniem jego śmierci. Po drugiej stronie feretronu ukazano proroka Eliasza w towarzystwie Elizeusza. Obrazy wykazują cechy malarstwa ludowego.

Bibliografia