Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Niedzica
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Bartłomieja Apostoła
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/04498
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
około 1750 i 1770 roku
Technika i materiał
drewno; techniki stolarskie, rzeźbienie, marmoryzowanie, złocenie
Autor noty katalogowej
Andrzej Włodarek
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Sprawiony do kościoła z inicjatywy proboszcza Michała Lorencza, uzupełniony za czasów proboszcza Szymona Gorelowicza.

Opis

Ołtarz architektoniczny, trójosiowy, z wydzieloną częścią cokołową z bramkami bocznymi, jednokondygnacyjny, ze zwieńczeniem. Mensa drewniana z portatylem z marmuru dębnickiego, umieszczona na drewnianej, prostopadłościennej skrzyni. Antepedium w kształcie leżącego prostokąta, ujęte profilowaną ramą dekorowaną liśćmi akantu i perełkowaniem. W polu płaskorzeźbione przedstawienie baranka leżącego na krzyżu, na obłoku, ujęte parą liści akantu oraz wicią roślinną z kwiatami i kiściami winogron.
Na mensie tabernakulum z Tronem Łaski w formie prostopadłościanu na cokole, o wypukłej ściance frontowej, ujęte spływami wolutowymi podtrzymującymi niepełne belkowanie, wyłamane po środku łukiem półkolistym. Na froncie obrotowa nisza ujęta obramieniem w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym. W niszy ryte przedstawienie kielicha z Eucharystią w glorii, na obłoku, całość w rocaillowej ramie. Powyżej tron wystawienia z cokołem dekorowanym rocaille’em i parą ornamentalnych świeczników; ujęty parą kolumn dźwigających imposty. Podpory dżwigają rocaillowe kabłąki tworzące baldachim, na którego szczycie figurka baranka eucharystycznego leżącego na księdze. Ścianka w formie zbliżonej do stojącego prostokąta ujęta rocaille. Tabernakulum i tron ujęte okazałymi spływami wolutowymi z rocaillowymi uszami oraz na zakończeniach u dołu dwiema rzeźbami klęczących, adorujących aniołów.
Osie nastawy wydzielone w osiach skrajnych parą kolumn o skręconych trzonach i korynckich kapitelach umieszczonych na tle pilastrów, w osiach wewnętrznych parą pilastrów o trzonach w formie wolut z puttami z puttami, podtrzymywaną przez kariatydy w formie okazałych figur uskrzydlonych aniołów. Podpory wspierają pełne belkowanie z profilowanym gzymsem, występujące nad nimi, przerwane nad polem środkowym. W polu środkowym nisza ze sklepieniem kolebkowym wspartym na dwóch filarach i pilastrach. W głębi niszy obraz Św. Bartłomiej w profilowanej ramie w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym. Na podniebiu niszy obraz Męczeństwo św. Bartłomieja w kształcie leżącego prostokąta ujętego niesymetrycznym obramieniem z motywem rocaille’ów. Nisza flankowana z figurami św. Stefana i św. Emeryka umieszczonymi na konsolach, na tle pilastrów. Pola retabulum w osiach skrajnych wklęsłe, między podporami prześwity z figurami św. Piotra i św. Pawła. W partii wysokiego cokołu bramki ujęte od zewnątrz wklęsłymi filarami podtrzymującymi belkowanie, wejścia z drzwiczkami w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z obrazami przedstawiającymi Mojżesza i Aarona. Zwieńczenie w formie aedikuli ujętej pilastrami wspierającymi przerwane belkowanie oraz fantazyjnymi spływami wolutowymi, spływającymi na wewnętrzne podpory, przyjmując formę przerwanego przyczółka, na którym dwa putta i dwie figury siedzących aniołów. W osiach zewnętrznych podpór dwa putta siedzące kanelowanych postumentach i obłokach, prawe przytrzymuje skórę (atrybut św. Bartłomieja). W polu zwieńczenia obraz Św. Anna Samotrzeć w kształcie wydłużonego ośmioboku, w ornamentalnej ramie. Całość zwieńczona rzeźbioną półpostacią Boga Ojca pośród obłoków ukazanego w glorii promienistej. Drzwi do bramek flankowane liściastymi festonami, powyżej tarcze ujęte liśćmi laurowymi, zwieńczone koroną z klejnotem; lewa z klejnotem w postaci łabędzia z napisem: SOLI/ DEO/GLORIA, prawa z postacią ludzką z napisem: SOLI DEO HONOR. Woluty i fryz dekorowane motywami rocaille’ów oraz uskrzydlonymi główkami anielskimi. Osie boczne wypełnione ażurowymi rocaille’ami z gałązkami różanymi oraz ornamentem małżowinowo-chrząstkowym, belkowanie z podwieszonym lambrekinem z chwostami. Skręcone trzony kolumn zdobione wicią z winnej latorośli. Archiwolta nad polem środkowym dekorowana rocaille’em, rocaille’owym kartuszem i lambrekinem z chwostami. Woluty zwieńczenia, pilastry i naroża pola obrazowego dekorowane motywami rocaille’ów.
Nastawa marmoryzowana w odcieniu jasnoszarym, profile marmoryzowane w kolorze jasnoróżowym, ornamenty i obramienia złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Późnobarokowy ołtarz, dzieło spiskiego warsztatu pozostającego pod wpływem dzieł Olafa Engelholma, czynnego w latach 1694-1700 w Lewoczy, uzupełniony rokokowymi ornamentami i niszą w części środkowej około 1770 roku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz drewniany, polichromowany, złocony, umieszczony przy w zakończeniu prezbiterium, pełniący funkcję ołtarza głównego; o rozbudowanej strukturze architektonicznej, trójosiowy, z wydzieloną częścią cokołową z bramkami bocznymi, jednokondygnacyjny, ze zwieńczeniem. Na mensie ozdobne tabernakulum z Tronem Łaski. Osie nastawy wydzielone parą kolumn oraz parą pilastrów o trzonach w formie wolut z puttami, podtrzymywanych przez anioły-kariatydy. W polu środkowym nisza z obrazami Św. Bartłomiej oraz Męczeństwo św. Bartłomieja. Nisza flankowana z figurami św. Stefana i św. Emeryka umieszczonymi na konsolach, na tle pilastrów. Pola retabulum w osiach skrajnych wklęsłe, między podporami prześwity z figurami św. Piotra i św. Pawła. W partii wysokiego cokołu bramki z drzwiczkami, na których obrazy z przedstawieniami Mojżesza i Aarona. W zwieńczeniu obraz Św. Anna Samotrzeć oraz para puttów i para uskrzydlonych aniołów. Całość zwieńczona rzeźbioną półpostacią Boga Ojca pośród obłoków ukazanego w glorii promienistej. Nastawa bogato zdobiona motywami rocaille’ów oraz uskrzydlonymi główkami anielskimi, wicią winnej latorośli ornamentem małżowinowo-chrząstkowym, lambrekinami z chwostami. Ołtarz wykonany około 1750 roku przez warsztat spiski pozostający pod wpływem dzieł Olafa Engelholma, Szweda, czynnego w latach 1694-1700 w Lewoczy, uzupełniony o obrazz w niszy i motywy ornamentalne około 1770 roku.

Bibliografia

Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982

Jak cytować?

Andrzej Włodarek, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-95

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności