Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Ołtarz główny został wykonany w drugiej ćwierci XVII wieku. W aktach wizytacji z 1655 roku był określony jako jeszcze niepomalowany. Najpewniej bez większych uszkodzeń przetrwał pożar w 1677 roku. W latach 1771-1772 nastawa została rozbudowana o bramki, sprawiono do niej również nowe tabernakulum. W aktach wizytacji z 1832 roku w ołtarzu wymieniono figury św. Stefana i św. Władysława oraz cztery obrazy św. Benedykta, św. Romualda, św. Justyniana i św. Antoniego Pustelnika, które proboszcz Walentyn Kaczmarczyk miał zakupić z Czerwonego Klasztoru. Ołtarz poddany był renowacji w 1883 roku. Najpewniej na przełomie XIX i XX wieku ustawiono w ołtarzu inne figury (św. Piotra i św. Pawła z retabulum w kaplicy oraz św. Filipa i św. Jakuba Młodszego).
Nastawa była odnawiana w 1926 roku, wówczas uzupełniono jej ornamentykę. Poddano ją konserwacji w 1944 roku, wówczas została przemalowana na ciemny kolor. Obecna kolorystyka jest efektem późniejszej restauracji.

Opis

Nastawa architektoniczna, dwukondygnacyjna, pierwsza kondygnacja trójosiowa, druga jednoosiowa, z bramkami, ustawiona na cokole z wyodrębnionymi prostopadłościanami. Ołtarz murowany, w drewnianej obudowie, mensa drewniana. Boki ołtarza dekorowane malowanymi przedstawieniami nawiązującymi do alegorii Eucharystii, na prawym stół pokładny z chlebami pokładnymi, na lewym menora. Antepedium ujęte ramą, w polu trzy owalne pola, w środkowym ukazany Przybytek Świątyni Jerozolimskiej, w prawym ołtarz ofiary całopalnej, w lewym Arka Przymierza. Pola ujęte są malowanymi gałązkami oliwnymi. Oś środkowa pierwszej kondygnacji wydzielona parą kolumn o kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie, nad polem głównym wyłamane na kształt łuku odcinkowego, z przerwanym architrawem. Na belkowaniu fragmenty przerwanego półkolistego przyczółka z cokołami na figury św. Jadwigi Śląskiej i św. Elżbiety oraz rzeźby klęczących aniołów. Fryz dekorowany stylizowaną małżowiną i uskrzydlonymi główkami anielskimi. W polu środkowym wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym, ujęta wąską ramą, flankowana lizenami zdobionymi wicią winnego grona. W polu obraz Wszystkich Świętych adorujących Trójcę Świętą. Na osiach bocznych nisze z konchami zdobionymi stylizowaną małżowiną, w których na wspornikach stoją figury św. Filipa i św. Jakuba Większego. Kondygnacja ujęta uszami utworzonymi z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego i uskrzydlonych główek anielskich z czubami.
Druga kondygnacja ustawiona na cokole, flankowana parą kolumn dźwigających pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, oraz fragmenty zdwojonego, przerwanego, trójkątnego przyczółka z cokołami na figury św. Szczepana i św. Wawrzyńca. Fryz dekorowany małżowiną, rautami i uskrzydloną główką anielską. W centralnym punkcie belkowania cokół zakończony gzymsem, dekorowanym uskrzydloną główką anielską, z figurą św. Michała Archanioła. W polu głęboka wnęka w formie kwadratu, zamkniętego z dwóch stron łukami odcinkowymi nadwieszonymi, ujęta profilowaną ramą, z figurą Marki Boskiej Niepokalanie Poczętej, w glorii promienistej. Pole dekorowane małżowiną.
Bramki umieszczone w przestrzeni dobudowanego do nastawy cokołu, wyodrębnione z niego. Przejścia w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, flankowane stylizowanymi pilastrami o trzonach dekorowanych stylizowaną wstęgą z akantem, dźwigającymi imposty zdobione rozetami. Na bramkach, na niskich cokołach małe aedicule z konchami, ujęte parami półkolumienek, dekorowane z trzech stron wstęgą z akantem przechodzącą w rogi obfitości z kampanulami oraz wicią roślinną z anthemionem. W aediculach figury św. Piotra i św. Pawła. Drzwiczki z malowanymi przedstawieniami św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Barbary. Struktura polichromowana w sposób imitujący marmoryzację w różnych odcieniach zieleni, kolumny, ornamentyka i profile złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Pierwotna nastawa ołtarzowa (bez bramek) skomponowana została w oparciu o motyw łuku triumfalnego. Trójpolowe retabulum charakteryzuje wspólne belkowanie, nad polem środkowym wyłamane półkoliście, w celu jego zaakcentowania. Tego rodzaju struktury występowały w Małopolsce od około 1615 roku. Analogiczny typ nastaw reprezentują chociażby ołtarze wykonane przez Baltazara Kuncza dla kościołów św. Marka w Krakowie (ok. 1618) czy św. Jana Chrzciciela w Łącku (1621). Prawdopodobnie wzorem dla takiego układu pierwszej kondygnacji miał być renesansowy ołtarz z katedry krakowskiej (obecnie w Bodzentynie). Ornament małżowinowo-chrząstkowy, który pierwotnie dekorował nastawę największą popularność zyskał w właśnie w drugiej i trzeciej ćwierci XVII wieku. Retabulum ma więc prawdopodobnie małopolską proweniencję, na co wskazuje również brak analogicznych struktur na terenie Spisza.
Zachowała się częściowo pierwotna dekoracja ołtarza w postaci ornamentu małżowinowo-chrząstkowego i uskrzydlonych główek anielskich z czubami, jak również figury ze zwieńczenia. Natomiast rzeźby św. Filipa i św. Jakuba, św. Piotra i św. Pawła, anioły na belkowaniu oraz część ornamentyki zostały dodane na przełomie XIX i XX wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz główny został wykonany w drugiej ćwierci XVII wieku. W latach 1771-1772 nastawa została rozbudowana o bramki, sprawiono do niej również nowe tabernakulum. Najpewniej na przełomie XIX i XX wieku ustawiono w ołtarzu inne figury. Pierwotna nastawa ołtarzowa (bez bramek) skomponowana została w oparciu o motyw łuku triumfalnego.

Bibliografia