Ołtarz boczny z obrazem Ecce Homo

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w 1859 roku, w czasie urzędowania proboszcza Stanisława Osuchowskiego (1852-1865), z fundacji „niższych sług salinarnych”. W momencie powstania dekorowany był rzeźbą Chrystusa w srebrnej szacie z trzciną ręce, po bokach którego stały rzeźby św. Piotra oraz św. Pawła. Pole wypełniał obraz z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy. Ponad belkowaniem stały dwa anioły trzymające między sobą tarczę z napisem „ECCE HOMO”. Na antepedium znajdował się napis „ALTARE PRIVILEGIATUM”. Ołtarz został przekomponowany w czasie urzędowania proboszcza Zygmunta Goliana w latach 1881-1885. Z opisu sporządzonego w 1970 roku, zachowanego w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, wynika, że w 1970 roku na tabliczce poniżej przedstawienia znajdował się napis „O MÓJ JEZU NAZAREŃSKI”, a struktura ołtarza była malowana na kolor ciemnoniebieski. W 2004 roku retabulum zostało poddane renowacji. W 2006 roku przed kolumnami ustawiono dwie figury ewangelistów pochodzące z dawnej ambony.

Opis

Ołtarz architektoniczny, przyścienny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, w formie podwójnej aediculi. Mensa prostopadłościenna, z płyciną w kształcie leżącego prostokąta wypełnionego marmoryzacją i obwiedzionego profilowaną ramą. Na mensie tabernakulum na planie zbliżonym do owalu, o wklęsło-wypukłej linii ścian. Części boczne na cokole, w środkowej drzwiczki w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym z symetryczną dekoracją składającą się z kielicha z hostią otoczoną glorią promienistą na tle kłosów zbóż oraz kiści winogron. Na bocznych ściankach dekoracja z ornamentu rocaille'owego. Tabernakulum od góry zamknięte profilowanym gzymsem.
Nastawa na wysokim, trójdzielnym cokole dekorowanym prostokątnymi płycinami. W polu głównym rama w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego od góry łukiem wklęsło-wypukłym z uskokiem. W niej obraz z przedstawieniem Ecce Homo w owalnej ramie poniżej kokardy uwitej ze złotej wstęgi, i powyżej tabliczki z napisem „O MÓJ JEZU MIŁOSIERDZIA!”. Pole flankowane zakończonymi głowicami jońskimi pilastrami podtrzymującymi proste belkowanie. Przed nimi figury dwóch ewangelistów. Całość ujęta dwiema żłobkowanymi kolumnami o kapitelach kompozytowych, wspierającymi pełne belkowanie zwieńczone trójkątnym przyczółkiem z zatkniętym na szczycie krzyżem łacińskim. Na osi kolumn, na belkowaniu wazony z kwiatami.
Wokół ramy, na trzonach pilastrów, między belkowaniami oraz na fryzie podtrzymywanym przez kolumny dekoracja z elementów roślinnych w postaci pęków kwiatów z liśćmi lub wici; na środku fryzu dwa skrzyżowane młoty; w polu przyczółka uskrzydlona główka anielska.
Struktura w kolorze kremowym lub marmoryzowana na kolor różowy; kolumny, profile, ornamenty i dekoracje złocone; skrzyżowane młoty, elementy kwiatów i krzyża srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz, początkowo dekorowany większą liczbą rzeźb i inskrypcji, został przearanżowany za czasów księdza Zygmunta Goliana, który niepochlebnie wypowiadał się o zbytniej ozdobności świątyni. Zgodnie z wyznawaną estetyką, bliższą sztuce klasycystycznej, zadecydował o uproszczeniu jego formy.
Widoczne w jego budowie tendencje klasycyzujące i neorenesansowe zostały zainspirowane sztuką wiedeńską, będącą w tym czasie wzorem do naśladowania. W odróżnieniu od czasów późnego baroku, forma ołtarza jest prosta. Nastawa została zbudowana z kolumn i pilastrów ustawionych frontalnie, dźwigających belkowanie wyłamane wyłącznie pod kątem prostym. Jednak zgodnie z przyzwyczajeniami wynikającymi jeszcze z tradycji późnego baroku ozdobiono ją, na sposób zupełnie nieklasyczny, ogromną liczbą ornamentów pokrywających niemal całkiem wolną przestrzeń. Początkowo strukturę zdobiły dodatkowo przypominające o baroku anioły oraz liczniejsze figury świętych i orantów. Pozwala to ocenić ołtarz jako przykład sztuki prowincjonalnej, charakteryzującej się przyzwyczajeniem do tradycji barokowej i wykorzystywaniem jej elementów w strukturach tworzonych zgodnie z nową, klasycystyczną tendencją.
Pośrodku belkowania znajduje się emblemat górniczy w formie dwóch skrzyżowanych młotów, który jednoznacznie wskazuje, że ołtarz został ufundowany przez grupę pracowników pobliskiej kopalni.
Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że struktura ołtarza wykazuje duże podobieństwo do struktury naprzeciwległego ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej.
Na zasuwie znajdował się dawniej obraz z przedstawieniem św. Zygmunta – patrona proboszcza Zygmunta Goliana, namalowany 1885 przez Izydora Jabłońskiego, ówczesnego prof. Akademii Krakowskiej. Obraz poddano konserwacji i zawieszono na filarze w nawie głównej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Odnowiony w 2004 roku.

Streszczenie

Ołtarz z przedstawieniem Ecce Homo został wykonany w 1859 roku i znacznie uproszczony w latach 1881-1885. Został ufundowany przez grupę pracowników pobliskiej kopalni, o czym przypominają dwa skrzyżowane młoty umieszczone na jego fryzie. Cechuje go klasycystyczna struktura pokryta jednak bogatą dekoracją, co nawiązuje jeszcze do tradycji barokowej.

Bibliografia