Ołtarz boczny północny

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w drugiej połowie XVIII wieku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, mensa drewniana z kamiennym portatylem. Antepedium w kształcie leżącego prostokąta, ujętego profilowaną ramą z aplikowanym monogramem Maryii w polu. Na ołtarzu ustawiony obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Retabulum ustawione na dwustrefowym cokole, ujęte parą kolumn o kapitelach kompozytowych, przewiązanych poniżej połowy rocaille'ową opaską, stojących na tle zwielokrotnionych pilastrów. Podpory dźwigają pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, ustawione ukośnie, nad polem środkowym przyjmujące kształt łuku odcinkowego. W polu środkowym głęboka nisza w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami, ujęta profilowaną ramą, z figurą Matki Boskiej z Lourdes. Niszę flankują dwie figury: św. Jana i św. Mateusza ustawione na konsolach. Na belkowaniu, na linii podpór cokoły z figurami św. Emeryka i św. Władysława. Zwieńczenie przyjmuje kształt stojącego prostokąta flankowanego spływami wolutowymi, zamkniętego gzymsem przechodzącym w dwie woluty. Całość zakończona promienistą glorią z monogramem Marii otoczonym obłokami, flankowana figurkami aniołków. W polu zwieńczenia rama w formie stojącego prostokąta o wklęsłych bokach i dolnych narożach, zamknięta wolutami, z figurą św. Stefana w polu, ustawioną na wsporniku. Nastawa ujęta po bokach ażurowymi uszami utworzonymi z rocaille'u i prostej karbowanej wstęgi. Całość obficie dekorowana ornamentem rocaille'owym oraz zwisami kwiatowymi. Struktura marmoryzowana w kolorze żółtym, profile marmoryzowane na seledynowo, ornamentyka i profilowania złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz reprezentuje popularny w XVIII wieku typ nastawy aediculowej, wykonanej w stylu rokokowym. Ustawiony jest ukośnie, co typowo dla tej epoki stosowane było w stosunku do ołtarzy bocznych przytęczowych, aby optycznie kierować wzrok wiernych ku prezbiterium. Charakterystyczną cechą ołtarzy powstających w tym czasie na terenie Spisza była dominacja dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej nad dekoracją malarską, która w ołtarzu bocznym w Krempachach szczególnie uwidacznia się w partii zwieńczenia, gdzie umieszczono aż pięć rzeźbionych figur. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Marcina, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Bez wątpienia figury wykonały dwa warsztaty rzeźbiarskie, z których wyszły również rzeźby w drugim ołtarzu bocznym w kościele w Krempachach. Jedynie figura przedstawiająca Matkę Boską z Lourdes jest nowsza i została wykonana w pierwszej połowie XX wieku. Pozostałe rzeźby wraz ze strukturą ołtarza powstały w drugiej połowie XVIII wieku i stanowią jego integralną całość. Ponadto elementem popularnym w strukturze ołtarzy osiemnastowiecznych, zastosowanym w zwieńczeniu omawianego dzieła jest gloria wieńcząca nastawę. Rozwiązanie to było często stosowane w zwieńczeniach małej architektury: w ambonach, ołtarzach, portalach itp. Jej geneza sięga twórczości Gianlorenzo Berniniego, jakkolwiek szybko rozpowszechniła się w również w Polsce. Jednym z pierwszych twórców w Małopolsce stosującym promienistą glorię w zwieńczeniach małej architektury był rzeźbiarz Antoni Frączkiewicz. Szczególnie interesujący jest program ideowy zwieńczenia ołtarza, na który składają się rzeźby świętych królów węgierskich: Stefana, Emeryka i Władysława, co wskazuje na przywiązanie ludu i jego duszpasterzy do katolickiej monarchii Habsburgów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz reprezentuje popularny w XVIII wieku typ nastawy aediculowej, wykonanej w stylu rokokowym. Charakterystyczną cechą ołtarza jest dominacja dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej nad dekoracją malarską, która szczególnie uwidacznia się w partii zwieńczenia, gdzie umieszczono aż pięć rzeźbionych figur. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Marcina, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej. Rzeźba znajdująca się w niszy w polu głównym ołtarza, która przedstawia Matkę Boską z Lourdes jest nowsza i została wykonana w pierwszej połowie XX wieku. Pozostałe figury wraz ze strukturą ołtarza powstały w drugiej połowie XVIII wieku i stanowią jego integralną całość. Szczególnie interesujący jest program ideowy zwieńczenia ołtarza, na którego składają się rzeźby świętych królów węgierskich: Stefana, Emeryka i Władysława, co wskazuje na przywiązanie ludu i jego duszpasterzy do katolickiej monarchii Habsburgów.

Bibliografia