ołtarz boczny lewy

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Jawiszowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
kościół, północno-wschodni narożnik nawy
Identyfikator
DZIELO/13011
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
1877 rok
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Bielsko
Technika i materiał
drewno polichromowane, złocenie, rzeźbienie, masa gipsowa
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Neogotycki ołtarz dedykowany Najświętszemu Sercu Pana Jezusa został wykonany w 1887 roku w bielskiej firmie Gottlieba Mireckiego. W części centralnej umieszczono obraz Bożego Serca autorstwa Petra Bohuna z trzeciej ćwierci XIX wieku, a na zasuwie obraz Matki Boskiej Różańcowej z 1863 roku oraz późniejszy obraz z przedstawieniem św. Barbary.

Opis

Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa uzyskał formę drewnianej i polichromowanej przyściennej struktury architektonicznej. Jest to założenie jednoosiowe i jednokondygnacyjne ze zwieńczeniem. Drewniana mensa wspiera się na prostopadłościennym drewnianym stipesie ołtarzowym flankowanym po bokach kolumienkami na wysokich cokolikach. Antepedium zostało podzielone obramionymi podłużnymi dwiema płycinami. Ich wewnętrzne krótsze boki są wklęsłe. W centrum pomiędzy płycinami znajduje się złocony czteroliść w owalu z wpisanym w środku krzyżem równoramiennym. Nastawa została ustawiona na zdwojonym cokole z przylegającym do niego na środku wielobocznym tabernakulum. Prostopadłościenne tabernakulum o ściętych narożach dekorowane jest płycinami ozdobionymi przenikającymi się ostrołukami z noskami. Drzwiczki zdobią litery alfa i omega. Górną część tabernakulum zamyka profilowany gzyms, natomiast dolną dekoruje pseudogotycki fryz z motywem czteroliścia wpisanego w romboidalną kratownicę. Podobny fryz znajduje się w dolnej cześć cokołu nastawy. Z kolei górną zdobią podłużne płyciny ze złoconą dekoracją maswerkową. Z cokołu wyrasta architektoniczna struktura utworzona z centralnej aediculi flankowanej parami kolumn o korynckich, złoconych kapitelach i czerwonych trzonach dekorowanych złotym ornamentem geometrycznym. Kolumny zostały ustawione na niewielkich postumentach. Podtrzymują one imposty z cokolikami z rozetami, z których wyrastają złocone, skręcone mniejsze kolumienki z fantazyjnymi kapitelami podtrzymującymi czworoboczne sterczyny przechodzące w pinakle zwieńczone kwiatonami. W dolnej części pomiędzy kolumnami zastosowano wydłużone płyciny zwieńczone trójbocznie z wpisanymi ostrołukami, wypełnionymi złoconym ornamentem astwerkowym. Natomiast w górnej części pomiędzy skręconymi kolumienkami oraz w tle arkady wieńczącej aediculę zastosowano płyciny dekorowane złoconymi ostrołukami z noskami. Ponad bocznymi płycinami wypiętrzono po bokach dwa mniejsze trójkątne szczyty zakończone pinaklami. Większy trójkątny szczyt, wypełniony obrazem z przedstawieniem Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny, wznosi się nad centralną aediculą zakończoną ostrołukowo. W górnej części ostrołuk aediculi wypełnia ażurowy fantazyjny maswerk. W aediculi znajduje się obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa, a na zasuwach obraz Matki Boskiej Różańcowej i św. Barbary. Nastawę po bokach flankują pełnoplastyczne figury św. Dominika oraz św. Katarzyny Sieneńskiej. Całość polichromowana jest w odcieniach seledynowej zieleni, rozbielonej czerwieni oraz błękintawej szarości. Partie ornamentów i profile płycin są złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Nastawa ołtarza bocznego w Jawiszowicach prezentuje ciekawą transpozycję popularnych na przełomie XIX i XX wieku retabulów ołtarzowych inspirowanych sztuką gotycką. Tego rodzaju ołtarze były tworzone w oparciu o ogólnodostępne wzorniki, które były wykorzystywane przez lokalne warsztaty snycersko-rzemieślnicze, czego przykład stanowi zbliżony w swej formie architektoniczno-artystycznej do jawiszowickiego ołtarz główny w kościele parafialnym pw. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kozach z 1901 roku, wykonany przez rzeźbiarza Władysława Druciaka. Na uwagę zasługuje fakt wykorzystania w nastawie dobrej jakości pod względem artystycznym obrazów oraz wykonanych w masie gipsowej figur św. Dominika i św. Katarzyny Sieneńskiej, naśladujących bardzo popularne rzeźby sprowadzane z manufaktur w Tyrolu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację nastawy w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku przeprowadzili Dorota i Bogusław Krówkowie z Krakowa.

Literatura

Z dziejów parafii Świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach, red. T. Borutka, s. 411;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 89-90.

Streszczenie

Neogotycki ołtarz dedykowany Najświętszemu Sercu Pana Jezusa został wykonany w 1887 roku w bielskiej firmie Gottlieba Mireckiego. W części centralnej umieszczono obraz Bożego Serca autorstwa Petra Bohuna z trzeciej ćwierci XIX wieku, a na zasuwie obraz Matki Boskiej Różańcowej z 1863 roku oraz późniejszy obraz z przedstawieniem św. Barbary. Z czasów powstania ołtarza pochodzi obraz w zwieńczeniu z przedstawieniem Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny. Program ideowy nawiązujący do tajemnicy różańca św. uzupełniają figury św. Dominika i św. Katarzyny Sieneńskiej.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "ołtarz boczny lewy", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-lewy-9

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności