Matka Boska Gromniczna

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Brzeszcze
Miejscowość
Jawiszowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Marcina
Miejsce przechowywania
kościół
Identyfikator
DZIELO/14053
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
około 1830 roku
Technika i materiał
olej na płótnie, drewno złocone
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Obraz trafił do kościoła zapewne jako dar parafian. Jego konserwację w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku przeprowadził Marcin Błaszczyk.

Opis

Obraz ma kształt prostokąta zbliżonego do kwadratu. Ujęty jest w złoconą i srebrzoną profilowaną ramę z charakterystyczną koronką biegnącą przy jej wewnętrznej krawędzi. W centrum przedstawienia ukazano stojącą nad podwyższeniu Matkę Boską trzymającą na lewej ręce małego Jezusa, a w prawej zapaloną świecę. Pociągła twarz Madonny charakteryzuje się wyrazistymi oczami, prostym nosem i pełnymi ustami. Matka Boska ubrana jest we wzorzystą, plisowaną karminową suknię, dekorowaną u spodu i pod szyją złotym obszyciem. Suknia spięta jest w talii. Na głowie Marii widoczny jest błękitny maforion okrywający jej ramiona i opadający do ziemi. Spod niego widać jej brązowe włosy. Z kolei na nim, spod zamkniętej złotej korony, uwidacznia się koronkowa chusta. Głowę Marii otacza dwanaście czerwonych gwiazd. Trzymane Dzieciątko szczelnie jest owinięte w biało-niebieskie powijaki. Owalną twarz o wyrazistych oczach i ustach otaczają krótkie brązowe włosy. Wokół głowy widoczny jest promienisty nimb. Trzymana przez Marię świeca gromniczna w górnej części dekorowana jest bukiecikiem kwiatów. Z dwóch stron dwustopniowego podwyższenia, na którym stoi Madonna, wyobrażono dwie wazy o fantazyjnie dekorowanych czaszach, wypełnione biało-czwerwonymi różami oraz chabrami. Nad Matką Boską w górnej części obrazu ukazano wyłaniającego się z niebios w półpostaci Boga Ojca, który z rozpostartych ramion zdaje się wypuszczać gołębicę Ducha Świętego. Twarz Boga Ojca okala siwiejąca broda oraz włosy. Ubrany jest w niebieski płaszcz narzucony na białą tunikę, z której widoczne są tylko rękawy. Jego głowę otaczają potrójne promienie oraz trójkąt. Duch Święty unoszący się ponad Madonną został przedstawiony w promienistej glorii. Po obu stronach Boga Ojca widoczne są dwie pary uskrzydlonych głów anielskich namalowanych na obłokach. Z kolei poniżej po obu stronach Matki Boskiej z Dzieciątkiem unoszą się całopostaciowo przedstawieni dwaj aniołowie. Anioł z prawej strony trzyma wiklinowy koszyk z parą synogarlic. Okryty jest tylko przerzuconą przez ramiona i biodra czerwoną tkaniną. Z kolei anioł po przeciwnej stronie trzyma dymiącą kadzielnicę. Co jest charakterystyczne, anioł ten nie ma skrzydeł.

Zarys problematyki artystycznej

Jawiszowicki obraz stanowi bardzo dobry przykład niezwykle dekoracyjnego, na wpół ludowego obrazu dewocyjnego, jakich wiele powstawało w malarskim warsztacie Antoniego Krząstkiewicza (1790-1870) i jego syna Wincentego Krząstkiewicza (1821-1889), działających w Żywcu. Obaj malarze tworzyli przede wszystkim dzieła o tematyce religijnej, typowe dla małomiasteczkowego malarstwa, stojącego na pograniczu sztuki cechowej i ludowej. Prawie identyczny pod względem kompozycji obraz z Matką Boską Gromniczną zachował się w zbiorach Muzeum Miejskiego w Żywcu oraz w kościele parafialnym w Łapanowie. Pod względem ikonograficznym kompozycję obrazu w Jawiszowicach należy wyprowadzić z średniowiecznej tradycji przedstawienia sceny ofiarowania Chrystusa w świątyni, w której często wyobrażano uczestników tego wydarzenia trzymających w rękach świece gromniczne. Jako przykład można tu przywołać kwaterę z Ofiarowaniem w świątyni Jaques'a Dareta z 1435 roku (Paryż, Musée du Petit Palais, nr. inw. P. Tuck 2) lub rodzimą kwaterę z tym samym tematem z tryptyku Matki Boskiej Bolesnej w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu z około 1485 roku. W przedstawieniach tych pojawia się także w rękach św. Józefa, zgodnie z narracją ewangeliczną, koszyk z parą synogarlic. Zapewne jako pierwowzór dla obrazu w Jawiszowicach posłużył któryś z drzeworytów ludowych ukazujących ten temat.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Literatura

T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 661-662, il. 440a;
W. Jura, Krząstkiewicz Antoni (1790-18700, [w:] Słownik Biograficzny Żywiecczyzny, t. 2, Żywiec 1997, s. 147-148;
W. Jura, Krząstkiewicz Wincenty (1821-1889), [w:] Słownik Biograficzny Żywiecczyzny, t. 2, Żywiec 1997, s. 1148-149;
K. Secomska, Tryptyk Matki Boskiej Bolesnej, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2, Katalog zabytków, red. A.S. Labuda, K., Secomska, Warszawa 2004, s. 195-197;
Van Eyck to Dürer. Early Netherlandish Painting and Central Europe 1430-1530, red. T-H. Borchert, LANNOO 2010, s. 137, il. 13, s. 139;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 84-89, il. s. 87;


Streszczenie

Powstały około 1830 roku obraz z Matką Boską Gromniczną stanowi bardzo dobry przykład niezwykle dekoracyjnego dzieła, jakich wiele powstawało w malarskim warsztacie Antoniego Krząstkiewicza (1790-1870) i jego syna Wincentego Krząstkiewicza (1821-1889) w Żywcu. Wizerunek zapewne wzorowany był na wzorze graficznym i przeznaczony był do prywatnej dewocji.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Matka Boska Gromniczna", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-gromniczna-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności