Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz Matki Bożej został wykonany najpewniej przed 1729 rokiem, gdyż w tym roku Mikołaj Kunicki konsekrował retabulum Matki Bożej, co prawdopodobnie odnosi się do omawianego dzieła. Nie wiadomo, w jakim czasie został ustawiony na miejscu poprzedniego ołtarza z 1702 roku. W 1934 roku podczas renowacji kościoła odmalowano ołtarz. W latach siedemdziesiątych XX wieku (po 1972) odnowiono w kościele wszystkie retabula. Ołtarz Matki Bożej przeszedł pełną konserwację w latach 2008-2009.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na dwustrefowym cokole z wyodrębnionymi dwoma prostopadłościanami. Ołtarz prostopadłościenny, z drewnianą mensą. Antepedium ujęte profilowaną, złoconą ramą, na tle fioletowego pola mandorla z chrystogramem Chi Rho oraz literami alfa i omega, w glorii promienistej. Cokół w górnej strefie dekorowany płycinami wypełnionymi akantem. Nastawa flankowana parą pilastrów o kanelowanych trzonach i stojących przed nimi kolumn o kapitelach kompozytowych i kręconych trzonach, oplecionych akantem, ustawionych pod kątem na zewnątrz, dźwigających pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, o fryzie dekorowanym rozetami, z siedzącymi na nim puttami. Pole centralne niemal w całości wypełnione wnęką ujętą profilowaną ramą w formie stojącego prostokąta o wklęsłych górnych narożach. We wnęce obraz z przedstawieniem Niepokalanego Poczęcia Matki Boskiej, na zasuwie św. Anna Samotrzeć. Nad obrazem, w polu belkowania kartusz utworzony z akantu, girland i zwisów z napisem „POD / TWOJĄ OBRONĘ / UCIEKAMY / SIĘ”. Kondygnacja ujęta uszami utworzonymi z akantu. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta o lekko wklęsłych bokach, zamknięte fragmentem segmentowego gzymsu zakończonego wolutami, dekorowanego obłokami, liśćmi oraz figurą putta i uskrzydlonych główek anielskich. W polu obraz św. Róży z Viterbo w formie zbliżonej do trapezu o wklęsłych podstawach, ujęty profilowaną ramą. Zwieńczenie flankowane uszami z akantu i kampanuli. Struktura polichromowana w kolorze zielonym, ze złoconymi kolumnami, profilami i ornamentyką.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowej literaturze wykonanie wszystkich czterech ołtarzy bocznych przypisywanie było Jerzemu Hankisowi. Ołtarz Matki Bożej różni się jednak pod względem struktury architektonicznej od pozostałych ołtarzy oraz od tych tworzonych w jego warsztacie. Zapewne na miejsce poprzedniego ołtarza z 1702 roku wykonanego przez Jerzego Hankisa postawiono obecny. Poprzednie retabulum pod względem struktury architektonicznej było zapewne identyczne z ołtarzem św. Franciszka, który stanowi dla niego parę w pierwszym przęśle nawy.
Romuald Gustaw w monografii kościoła św. Józefa pisze, że mniej więcej w połowie XVIII wieku do kościoła przybyły nowe ołtarze. Rzeczywiście, w pierwszej połowie XVIII wieku w kościele odnotowano siedem ołtarzy, a więc główny i sześć bocznych. W 1729 roku Mikołaj Kunicki konsekrował ołtarz Matki Bożej, co prawdopodobnie odnosi się do omawianego retabulum. Można w tym miejscu postawić hipotezę, że ołtarz Matki Bożej powstał przed 1729 rokiem i został ustawiony w kościele. W późniejszym czasie (w XIX wieku lub podczas pierwszej dużej renowacji kościoła w 1913 roku) retabulum Matki Bożej ustawiono na miejscu dawnego ołtarza Wniebowzięcia z 1702 roku.
Struktura ołtarza przedstawia typ aediculowy, a więc najpopularniejszej jednokondygnacyjnej nastawy ujętej parą podpór, ze zwieńczeniem. Kolumny o skręconych trzonach stosowane były już końcem XVII wieku i pojawiały się często później, przez cały wiek XVIII. Jakkolwiek ornamentyka ołtarza wykorzystująca akant i kampanule jest charakterystyczna dla pierwszej ćwierci XVIII wieku. Forma ołtarza i jego dekoracji również wskazują na czas powstania przed 1729 rokiem.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, po konserwacji w latach 2008-2009.

Streszczenie

Ołtarz Matki Bożej został wykonany najpewniej przed 1729 rokiem. Nie wiadomo, w jakim czasie został ustawiony na miejscu poprzedniego ołtarza z 1702 roku. Forma ołtarza i jego dekoracji wskazują na czas powstania przed 1729 rokiem.

Bibliografia