Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Według tradycji ołtarz pochodzi z kościoła św. Agnieszki na Stradomiu w Krakowie. Jednak w rzeczywistości został zapewne przeniesiony ze starego drewnianego kościoła w Pcimiu, gdzie był wzmiankowany w wizytacji z 1730 roku, jako „nowy ołtarz Ukrzyżowania Pańskiego – niedawno odnowiony”. Zapewne powstał w drugiej połowie XVII wieku, bo nie wymienia go jeszcze wizytacja z 1664 roku. W świątyni wiszą na ścianach naddatki ołtarza Ukrzyżowania w postaci manierystycznych płaskorzeźb aniołów, które usunięto z niego podczas umieszczania go w nowym kościele lub w trakcie konserwacji przeprowadzonej w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, dwukondygnacyjna, jednoosiowa z promienistą glorią w zwieńczeniu. Ołtarz prostopadłościenny, ustawiony na jednym stopniu, antependium zdobione dwiema prostokątnymi płycinami i środkową w kształcie kwadratu. Płyciny prostokątne wypełnione ornamentem akantowym, środkowa z medalionem, w polu którego umieszczony jest grecki krzyż o trójlistnie zakończonych ramionach, ukazany na tle czterech wiązek promieni. Tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki z trzech stron flankowanej parami pilastrów hermowych, zamknięte profilowanym gzymsem. Drzwiczki w kształcie stojącego prostokąta, wypełnione rzeźbioną dekoracją manierystyczną.

Dwukondygnacyjne retabulum ustawione jest na podwójnym cokole, ujęte parą pilastrów i ustawionych przed nimi kolumnami. Podpory wspierają wyłamane belkowanie i przerywany przyczółek, na którym usadzona jest para aniołków. Kolumny ustawione są na bazach, trzony bogato dekorowane winną latoroślą, ornamentem małżowinowo-chrząstkowym i główkami aniołków skierowanymi na wprost, kapitele kompozytowe. W polu głównym w prostokątnej, płytkiej wnęce umieszczony jest krucyfiks na tle malowanej Golgoty. Po bokach tabernakulum stoją ustawione rzeźby: św. Jana Ewangelisty po lewej stronie i Matki Boskiej po prawej stronie. Druga kondygnacja ustawiona na niskim cokole, ujęta parą zdwojonych pilastrów i parą kolumn podtrzymujących przerwane belkowanie, nad osią boczną ukośne, na którego szczycie usadzona jest para aniołków. W polu środkowym w ramie o kształcie stojącego prostokąta obraz św. Anny Samotrzeć. Na szczycie promienista gloria z półpostacią Boga Ojca na tle obłoków. Pierwsza i druga kondygnacja flankowane uszami z liści akantu. W partii fryzu dwie niewielkie główki aniołków, w pierwszej strefie cokołowej płyciny z liśćmi akantu, a w drugiej rozety. Struktura marmoryzowana w kolorze jasnobeżowym z czerwonym, brązowym i żółtym żyłkowaniem; ornamentyka i detale złocone oraz srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Analiza stylistyczna struktury i elementów dekoracyjnych pozwala przypuszczać, że ołtarz powstał w drugiej połowie XVII wieku. Stanowi typowy przykład dla tego okresu struktury ołtarzowej cechującej się prostą, dwukondygnacyjną, jednoosiową formą dekorowaną ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. Charakterystyczne są również umieszczone na ołtarzu uskrzydlone główki aniołków skierowane na wprost i z szyją podwiązaną drapowaną chustą umieszczone na kolumnach – w sposób typowy dla XVII wieku. Z tego okresu pochodzą również rzeźby umieszczone w nastawie ołtarzowej. Posiadają cechy charakterystyczne dla plastyki wczesnobarokowej o sztywnym sposobie kształtowania sylwetki oraz drapowania szat pozbawionego silnej ekspresji i przyjmującego formę rurkowatych fałd, przylegających ciasno do ciała i opadających równolegle w dół. Ołtarz uległ jednak różnych przeobrażeń na przestrzeni dziejów między innymi zmieniono wówczas uszy zdobiące boki ołtarza, wymieniono antependium, figury aniołów w zwieńczeniu, dodano również rzeźbę Boga Ojca i promienista glorię.

Streszczenie

Ołtarz boczny został wykonany w drugiej połowie XVII wieku. W polu głównym znajduje się krucyfiks umieszczony na tle malowanej Golgoty, a po bokach rzeźby św. Jana Ewangelisty oraz Matki Boskiej Bolesnej. W drugiej kondygnacji ołtarza umieszczony jest obraz św. Anny Samotrzeć, a na szczycie późniejsza rzeźba Boga Ojca na tle promienistej glorii.

Bibliografia