Matka Boska z Dzieciątkiem
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Mogilany
Miejscowość
Gaj
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Mogilany
Parafia
Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
kościół
Identyfikator
DZIELO/01275
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza połowa XVII wieku (przed 1644 rokiem)
Technika i materiał
tempera na desce
Wymiary podstawowe
szerokość –
102 cm
wysokość –
139 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Dzieje zabytku
Obraz mógł powstać w pierwszej połowie XVII wieku, zapewne przed 1644 rokiem, w związku z założeniem bractwa różańcowego. Pierwotnie znajdował się w feretronie. Po odnowieniu w 1999 roku został oprawiony i powieszony na ścianie w kościele w Gaju.
Opis
Obraz w formie stojącego prostokąta przedstawia Marię ukazaną do kolan, frontalnie. W prawej, opuszczonej ręce trzyma berło królewskie, a lewą przytrzymuje Dzieciątko. Twarz ma owalną, o łagodnych, regularnych rysach, migdałowatych oczach, łukowatych brwiach, wąskim, długim nosie i małych ustach, okoloną długimi, brązowymi włosami opadającymi wzdłuż ramion. Maria ubrana jest w różową suknię, przepasaną w talii, z dekoracyjnym obszyciem otworu na głowę oraz granatowy płaszcz ze złoconą lamówką i złoconymi gwiazdami, zarzucony na ramiona i nogi. Na głowie ma bogato zdobioną koronę zamkniętą, podtrzymywaną przez dwa małe anioły, w białych, kwiecistych tunikach. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w prawo, z głową skierowaną w górę, lewą ręką przytrzymuje jabłko królewskie, prawą unosi w geście błogosławieństwa. Twarz ma owalną, o pełnych policzkach, okrągłych oczach, małym nosie i pełnych ustach, okoloną brązowymi, kręconymi włosami. Ubrane jest w czerwoną tunikę przepasaną w talii, z dekoracyjnym obszyciem otworu na głowę oraz szary, wzorzysty płaszcz, zarzucony na lewe ramię i nogi. Na głowie ma bogatą koronę zamkniętą. Wokół głów obu postaci nimby zamknięte i gloria promienista. Maria i Dzieciątko ukazani są na jasnobrązowym tle w postaci nieba i rozświetlonego zarysu obłoków.
Zarys problematyki artystycznej
Matka Boska z omawianego obrazu została ukazana jako Królowa Niebios, o czym świadczą atrybuty takie jak korona na głowie oraz trzymane przez nią berło czy jabłko królewskie w dłoni Dzieciątka. Jest to stosunkowo rzadkie przedstawienie, które pojawiło się w malarstwie małopolskim prawdopodobnie w XVII wieku, gdyż zachowane przykłady takiej ikonografii Matki Boskiej pochodzą wyłącznie z tego czasu, bądź stanowią dziewiętnastowieczne kopie siedemnastowiecznych wizerunków. Przedstawienia Matki Boskiej jako Królowej Niebios z XVII wieku znajdują się również w klasztorze w Staniątkach (wraz z dziewiętnastowieczną kopią), w krakowskim klasztorze Klarysek (ołtarz w oratorium) czy w kościele w Grabiu.
Ten sam malarz, który wykonał omawiany obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, namalował również przedstawienie Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi i członkami bractwa w Gaju. Na obu dziełach w bardzo zbliżony sposób oddana został postać Marii oraz aniołków. Najprawdopodobniej ten sam artysta wykonał również obraz św. Anny Samotrzeć z kościoła św. Bartłomieja w Mogile. Wszystkie te dzieła pochodzą z pierwszej połowy XVII wieku.
Stan zachowania / Prace konserwatorskie
Delikatne zabrudzenia, krakelury.
Streszczenie
Obraz mógł powstać w pierwszej połowie XVII wieku, zapewne przed 1644 rokiem w związku z założeniem bractwa różańcowego. Pierwotnie znajdował się w feretronie. Matka Boska na omawianym dziele została ukazana jako Królowa Niebios, o czym świadczą regalia. Ten sam malarz, który wykonał omawiany obraz, namalował również przedstawienia Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi i członkami bractwa w Gaju oraz św. Anny Samotrzeć z kościoła św. Bartłomieja w Mogile.
Bibliografia
Kornecki Marian, "Drewniany kościół św. Bartłomieja w Mogile. Uwagi i refleksje w świetle badań i konserwacji" , „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” , s. 9-28
Wiecheć Władysław, "Parafia Matki Bożej w Gaju", Kraków 2001
Inne dzieła z tego miejsca
Inne dzieła z tego roku
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po tagach
Po technice i materiale
![Zdjęcie nr 1: Balustrada ganku obiegająca ścianę zachodnią, północną i południową z malowanymi scenami Litanii Loretańskiej umieszczonymi w płycinach o różnorodnych kształtach, przeważnie stojącego prostokąta z modyfikacjami: o ściętych narożach, zamkniętych półkoliście, zamkniętych uszakami lub innych. Poszczególne osie wydzielone są pilastrami hermowymi, wspartymi na bazach i niskich cokołach. Podpory podtrzymują imposty zdobione rombami oraz niepełne belkowanie w postaci profilowanego gzymsu, wyłamanego na ich osi. Pod oraz ponad obrazami umieszczone są złocone napisy. Balustrada ujęta jest od dołu fantazyjnie wykrojonymi kartuszami, ozdobionymi kaboszonami i rautami. Struktura jest polichromowana na czarno, pilastry i detale na czerwono, ornamentyka i profilowania złocone oraz srebrzone. Poszczególne sceny opatrzone są napisami:
Na ścianie południowej, od lewej:
1. „S. VIRGO VIRGINVM, OR(A PRO NOBIS)”, „PANNO NAD PANNAMI, MODL(SIĘ ZA NAMI)”
2. „MATTER VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO ŻYJĄCYCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „MATER PVLCHRAE DILECTIONIS, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO JEZVSOWEJ MIŁOSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „MATER SANCTAE SPEI, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO S. NADZIEJI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „MATER HONORIFICATA, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO PRZESŁAWNA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „LIGNVUM VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DRZEWO ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „VENA VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „STRVMIENIV ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „NAVIS INSTITORIS ETC, OR(A PRO NOBIS)”, „OKĘCIE CHLEB ŻŸWŸ NIOSACŸ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „FAVVS DISTILANS, OR(A PRO NOBIS)”, „SŁODKOŚCI PŁŸNACA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „FONS SIGNATVS, OR(A PRO NOBIS)”, „ZDROJV ZAPIECZĘTOWANY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PVTEVS AQVARVM VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „STVDNICO WOD ŻŸWŸCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „TORRENS MELLIS ET BVTYRI, OR(A PRO NOBIS)”, „POTOKV Z MIŁOSCIA CIEKACY: M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „DOMVS SAPIENTIAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DOMIE MADROSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „SPECVLM SINE MACVLA, OR(A PRO NOBIS)”, „ZWIERCIADŁO BEZ ZMAZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie zachodniej, od lewej:
1. „THRONVS SALAMONIC, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON SALOMONA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „MVLIER AMICTA SOLE, OR(A PRO NOBIS)”, „NIEWIASTA W SŁONCE ODZIANA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „PVLCHRA VT LVNA, OR(A PRO NOBIS)”, „PIEKNA JAK KSIEŻYC, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „ELECTA VT SOL, OR(A PRO NOBIS)”, „WYBRANA JAK SŁOŃCE, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „HONORIFICENTIA POPVLI NOSTRI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEDMIOT CZCI NARODU NASZEGO”
6. „VIRGA MOYSIS, OR(A PRO NOBIS)”, „LASKA MOJŻESZOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „CIVITAS REFVGII, OR(A PRO NOBIS)”, „MIASTO UCIECZKI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „CLYPEVS OMNIB, IN TE SPERATIB, OR(A PRO NOBIS)”, „TARCZA WSZYSTKICH TOBIE UFAJ[ĄCY]M”
9. „TVRRIS EBVRNEA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO Z KOSCI SŁONIOWEJ M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie północnej, od lewej:
1. „TVRRIS DAVIDICA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO DAWIDOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „PARADISVS VOLVPTATIS, OR(A PRO NOBIS)”, „RAJU ROZKOSZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „DESIDERIVM COLLIVEM ETERNORV, OR(A PRO NOBIS)”, „PRAGNIENIE PAGÓRKÓW WIECZny do, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „LILIVM INTER SPINAS, OR(A PRO NOBIS)”, „LILIA MIĘDZY CIERNIAMI”
5. „RVBVS ARDENS INCONBVSTVS, OR(A PRO NOBIS)”, „KRZAK OGNISTY CIERNIowy, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „THALAMVS SPONSI, OR(A PRO NOBIS)”, „KOMNATA OBLUBIEŃCÓW, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „TABERNACVLVM FOEDERIS, OR(A PRO NOBIS)”, „NAMIOT PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „AVRORA CONSVRGENS, OR(A PRO NOBIS)”, „JUTRZENKA WSCHODZĄCA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „SANCTVARIVM DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „SANKTUARIUM BOGA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „ARCA TESTAMENTI, OR(A PRO NOBIS)”, „ARKA PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PROPITIATORIVM ALTISSIMI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEBŁAGANIE PRZEDWIECZNEGO, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „GLORIA IERVSALEM, OR(A PRO NOBIS)”, „CHWAŁA JERUSALEM, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „SOLVM GLORIA DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON CHWAŁY BOŻEJ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „REGINA CAELI, OR(A PRO NOBIS)”, „KRÓLOWA NIEBA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/59a3f97fed050f099cb97de9/WorkImage/5b44798b70d08872201b7e0c/5b44798b70d08872201b7e0c_home.jpg?rand=1713565524)
![Zdjęcie nr 1: Obraz w kształcie leżącego prostokąta zbliżonego do kwadratu z przedstawieniem bł. Michała Giedroycia. Kompozycja podzielona na pole główne oraz dwanaście okalających je scen ukazujących wątki z życia błogosławionego oraz jego cuda, ujęte w złote ramki w kształcie prostokątów o ściętych narożach. Centralne przedstawienie ukazuje bł. Michała Giedroycia, klęczącego przed ołtarzem, zwróconego trzy czwarte w lewo z rozłożonymi szeroko na boki rękami. Twarz podłużna z delikatnym zarostem, wokół głowy, złoty i kolisty nimb. Błogosławiony ubrany jest w biały habit, udrapowany w gęste, pionowe fałdy, u dołu rozłożony na podłodze. Na ramionach ma pelerynę z kapturem, a na piersi czerwone serce z krzyżem - godło zakonu marków. Po prawej stronie obrazu znajduje się krucyfiks i obraz Matki Boskiej, ustawione na ciemnozielonym, prostopadłościennym ołtarzu, który stoi na niskim, szarym, dwustopniowym cokole. Na prawym boku ołtarza znajduje się kartusz, zwieńczony mitrą książęcą z herbem Poraj w polu na czerwonym tle. Z ust Chrystusa na krucyfiksie biegnie złoty napis zawijający się na kształt banderoli: „MICHAEL ESTO PATIENS VSQ[?] AD MORTEM ET HABEBIS CORONAM VITAE”. Wnętrze, w którym usytuowana jest scena ma kolor ciemnobrunatny, po prawej stronie wisi czerwona kotara, a po lewej jest otwór okienny z miejskim widokiem, przedstawiający pożar i uciekających ludzi z dobytkiem. Nad sceną główną znajduje się inskrypcja w polu o kształcie leżącego prostokąta ze ściętymi narożami: „BEATVS MICHAEL GIEDROYC DVX LITHA / ORDINIS CANONICI FRATRVM DE PAENITENTIA / BEATORVM MARTIRVM SVB REGVLA D. AVG/STINI MILITANTIVM MIRACVLIS CLARVS / ET GLORIOSVS.” Po bokach inskrypcji widoczne są dwie sceny. Po lewej stronie wyrzucenie złego ducha z opętanej Katarzyny Rybitiwki vel Rybarki, mieszczki z ul. Wiślnej: „OBSSESAM A DEMONIO LIBERAVIT”, a po prawej bł. Michał Giedroyć klęczy przed krucyfiksem wymierzając sobie razy dyscypliną: „DISCIPLINAM AGIT”.
Wokół pola głównego rozmieszczone są poszczególne sceny z życia błogosławionego, opatrzone w górnych częściach ramek inskrypcjami. Od góry, po lewej stronie: przyjęcie habitu zakonnego przez Michała Giedroycia w klasztorze w Bystrzycy, opisana u góry napisem: „SVSCIPIT HABITVM”; pod spodem scena gaszenia pożaru kamienicy Śmieszkowskiej, naprzeciw kościoła św. Marka przez błogosławionego : „INCĒDIVM MAGNVM MITIGAVIT”. Kolejne przedstawienie ukazuje bł. Giedroycia przepowiadającego przyszłość dwóm chłopcom, przyprowadzonym przez rodziców (jeden z nich miał zostać złoczyńcą, drugi księdzem): „PROPHETIA DE DVOBVS FILLIS”. Następnie scena ukazuje przepowiadanie przyszłości mężczyźnie i kobiecie, scenie towarzyszy napis: „FVTVRA PRAENVNCIAT”. Kolejna to nękanie bł. Michała Giedroycia przez dwa demony w czasie modlitwy: „A DAEMONIBVS VEREERATVR”. Cykl z prawej strony obrazu rozpoczyna od góry przedstawienie narady braci zakonnych nad miejscem pochówku bł. Giedroycia: „MAGNO TOTIVS POPVLI CONCVRSV FVNVS B. MICHAELIS […VR]”. Poniżej, kolejna scena ukazuje uratowanie upadającego z konia mężczyzny, której towarzyszy ukazujący się w chmurach Giedroyć, nad przedstawieniem napis: „SANVS REMANSIT”. Następnym przedstawieniem jest cud uratowanie trzech topiących się mężczyzn za wstawiennictwem bł. Giedroycia: „SVBMERSVM LEVAVIT”. Kolejna scena ukazuje kobietę z omdlałym, przedwcześnie urodzonym dzieckiem na rękach, żonę w połogu i męża, którzy proszą o wstawiennictwo bł. Giedroycia: „ABORTIVM PEPERIT”. Ostatnia scena po tej stronie obrazu przedstawia chorych udających się po pomoc do grobu błogosławionego: „MVLTOS EGROTOS SANAT”. Obraz zawiera również w dolnej partii dwa portrety fundatorów, a pomiędzy nimi wizerunek, który przedstawia sześciu świętych krakowskiego kościoła XV wieku: św. Szymona z Lipnicy (w jasnobrązowym habicie bernardyńskim), św. Jana Kantego ubranego w czarną togę profesorską z białą załogą pod szyją – tzw. pelerynką, następnie bł. Michała Giedroycia w białym habicie kanoników regularnych od pokuty, dalej bł. Stanisława Kazimierczyka w stroju kanonika laterańskiego, sługę Bożego Izajasza Bonera (w ciemnym habicie augustiańskim) i Świętosława Milczącego (w sutannie i komży); u góry napis „FOELIX SECVLVM”, a u dołu data „1624”. Rama obrazu drewniana, malowana na czarno. Wokół astragal, w narożach i w środkowych częściach listew związane tasiemkami wiązki liści; u dołu niski cokół zakończony astragalem, a u góry analogicznie zdobiony rozbudowany gzyms.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5d0769457811c2aa4c9ea136/WorkImage/5d359bc9e176c63c7b8834ad/5d359bc9e176c63c7b8834ad_home.jpg?rand=1713565524)
![Zdjęcie nr 1: Obraz w kształcie wydłużonego stojącego prostokąta, ujętego w prostą, drewnianą ramę malowaną na czerwono. W centrum kompozycji przedstawiony archanioł Gabriel ukazany w ujęciu trzy czwarte zwrócony w prawo, w kierunku znajdującej się pierwotnie na drugim ze skrzydeł dawnego ołtarza Marii. Gabriel przyklękając na prawe kolano, prawą dłoń wyciąga przed siebie w geście pozdrowienia; w lewej natomiast trzyma banderolę z czarnym, gotyckim napisem: „Ave gratia plena d[omi]n[u]s tecu[m]”. Postać przedstawiona jako długowłosy młodzieniec o delikatnej urodzie. Okrągłą, pozbawioną zarostu twarz o jasnej karnacji z delikatnie zaznaczonym rumieńcem okalają miękko bujne, jasne i falowane włosy. Pełne, niewielkie usta o rozchylonych wargach zaznaczono karminem. Wzrok skierowany ku górze; głęboko osadzone, brązowe oczy, powyżej których delikatnie zaznaczone łuki brwiowe. Anioł ubrany jest w szaty liturgiczne: długą, białą albę oraz zabarwioną na czerwono kapę z zieloną podszewką spiętą pod szyją ozdobną broszą w kształcie kwiatu z rubinem w środku; pod szyją widoczny humerał. Draperia szat w dolnej części kompozycji marszczy się obficie, tworząc geometryczne fałdy. Skrzydła Gabriela, pokryte piórami, malowane są w kolorach złotym, beżowym i ciemnozielonym. Tło jednolite, ciemnoczerwone. W dolnej części kompozycji przedstawiona ujęta w skrócie perspektywicznym posadzka ułożona z jasnozielonych, kwadratowych płytek.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5761641794eef3d32613cb74/WorkImage/5d78e2f74f4a5abd968fa005/5d78e2f74f4a5abd968fa005_home.jpg?rand=1713565524)
Jak cytować?
Paulina Kluz , "Matka Boska z Dzieciątkiem", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-z-dzieciatkiem-40