Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Drewniany kościół św. Marcina był najstarszą świątynią w parafii, o której wspomniał Jan Długosz w "Liber beneficiorum"(1470-1480). W aktach wizytacji z 1596 roku wspomniany był drewniany kościół parafialny św. Marcina, nad którym prawo patronatu mieli Stanisław i Aleksander Jordanowie z Zakliczyna. Wewnątrz znajdowały się: krucyfiks zawieszony na łuku tęczowym, trzy ołtarze (w tym główny murowany, konsekrowany oraz dwa drewniane), a także drewniane cyborium i chrzcielnica. Następne akta wizytacyjne z 1618 roku wymieniają ponadto dzwonnicę z trzema dzwonami oraz wieżyczkę na sygnaturkę na kościele. W świątyni znajdowała się już wówczas kamienna chrzcielnica.
Po wybudowaniu nowego, murowanego kościoła parafialnego pw. św. Michała Archanioła (1620-1644) w Sieprawiu, dawna świątynia św. Marcina została filialną. W aktach wizytacji z 1644 roku wymieniono już tylko jeden dzwon (sygnaturkę). Omawiany kościół był jedynie wzmiankowany w kolejnych dokumentach powizytacyjnych z 1655, 1664 i 1730 roku. W pierwszych z nich wspomniano, że wszystkie paramenty i dzwony zostały przeniesione do nowej świątyni św. Michała Archanioła. W aktach wizytacji z 1747 roku opisano drewnianą kaplicę św. Marcina, pokrytą gontem, konsekrowaną, o drewnianej posadzce, zniszczonej w części nawy. Strop miała drewniany, w prezbiterium stary i prosty, w nawie nowy. Kościół posiadał 5 okien, 2 drzwi i przylegającą drewnianą zakrystię, całkowicie pustą. Wewnątrz znajdował się jeden ołtarz o kamiennej mensie, konsekrowany, o drewnianej, polichromowanej strukturze, w której polu głównym umieszczony był obraz św. Stanisława biskupa i męczennika, a w zwieńczeniu św. Marcina. Ponadto w świątyni znajdowała się ambona o prostej strukturze, niepolichromowana.
Kościółek został gruntownie przebudowywany 1766 roku. Najpewniej wówczas zdemontowano nawę i zakrystię, pozostawiając samo prezbiterium, do którego dobudowano kruchtę-przedsionek.
Świątynia była odnawiana w 1851 roku, w okresie probostwa ks. Jana Harbuta, kiedy prawo patronatu nad nią miał Stanisław Białobrzeski. Z czasem jednak kościółek popadł w ruinę, a wokół niego wyrosły dzikie drzewa i krzewy. Po II wojnie światowej, w latach 1950-1951, z inicjatywy proboszcza ks. Jana Przytockiego przeprowadzono gruntowny remont i rekonsekrację kościółka św. Marcina. Prace wykonała grupa sieprawskich cieśli: Jan Tylek, jego brat - Tomasz, syn - Stanisław oraz Zygmunt Tylek, Stanisław Pitala i Stanisław Król. W ołtarzu umieszczono nowy obraz patrona - św. Marcina (poświęcony w 1952 roku). Zamontowano instalację elektryczną. Kościółek odnawiany był ponownie w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku.
Z dawnego wyposażenia kościółka w przestrzeni posadzki zachowały się kamienne płyty nagrobne: pierwsza z 1528 roku, druga Jakuba i Elżbiety Olszowskich z 1609 roku oraz trzecia - być może Mikołaja Kawęckiego z Kawęcin z XV wieku. Na suficie zawieszony jest żyrandol kryształowy z XIX wieku.

Opis

Kościół na podmurówce z kamienia łamanego, konstrukcji zrębowej, z belek o zróżnicowanych przekrojach, wiązanych w węgłach na jaskółczy ogon; orientowany, salowy; kruchta konstrukcji szkieletowej, szalowana deskami.
Kościół na planie prostokąta zamkniętego trójbocznie. Od zachodu dostawiona kwadratowa kruchta-przedsionek.
Wnętrze nakryte stropem belkowym z deskową podsufitką. Ściany pokryte listwowymi boazeriami. Posadzka kamienna, a w niej umieszczone trzy płyty nagrobne, kamienne.
Dwa otwory okienne w ścianie południowej i północnej, w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym, skrzynkowe, obwiedzione listwowymi opaskami, z kwaterowymi podziałami. Otwory wejściowe: w wejściu do przedsionka od zachodu drzwi dwuskrzydłowe, płycinowe w futrynie skrzynkowej; w przejściu do nawy drzwi deskowe-spągowe, dwuskrzydłowe, w odrzwiach belkowych.
Kościół nakryty dachem siodłowym, jednokalenicowym, dwuspadowym, krytym gontem; o więźbie krokwiowo-siodłowej. Od zachodu nad korpusem i przedsionkiem wydatne daszki okapowe, kryte gontem. Szczyty szalowane deskami w układzie pionowym na styk, z listwowaniem. Nad nawą, na kalenicy wieżyczka na sygnaturkę z wydatnym z hełmem baniastym z latarnią, pobita blachą.

Zarys problematyki artystycznej

W literaturze wskazywano, że kościół św. Marcina pochodzi z XVII lub z przełomu XVII i XVIII wieku. W źródłach z tego okresu nie pojawiają się informacje o nowym kościele św. Marcina, tylko o nowym murowanym św. Michała Archanioła. Wątpliwe jest aby w tym samym czasie budowane były dwie świątynie. Drewniany kościół św. Marcina najpewniej powstał zatem w XVI wieku i wzmiankowany był po raz pierwszy w wizytacji radziwiłłowskiej (1596). Świątynia św. Marcina z prezbiterium, nawą i zakrystią, o 5 oknach wymieniana była jeszcze w wizytacji z 1747 roku. Dopiero w 1766 roku, jak wskazuje dokument, dokonano przebudowy i rozbiórki dawnych pomieszczeń świątyni (nawy, zakrystii), pozostawiając jedynie prezbiterium z dobudowaną do niego kruchtą.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Restauracja świątyni w latach 1851, 1950-1951.

Literatura

Roman Marcinek, Kościół pomocniczy pw. św. Marcina. Siepraw, 2016 [w:] zabytek.pl: https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-261937 [dostęp: 5 luty 2024]

Streszczenie

Kościół św. Marcina wymieniany był w źródłach po raz pierwszy w wizytacji radziwiłłowskiej (1596). Mógł zatem powstać końcem XVI wieku. Po wybudowaniu nowego, murowanego kościoła św. Michała Archanioła (1620-1644), przeniesiono doń elementy wyposażenia i paramenty z omawianego kościoła. Świątynia św. Marcina z prezbiterium, nawą i zakrystią, o 5 oknach wymieniana była jeszcze w wizytacji z 1747 roku. w 1766 roku, jak wskazuje odnaleziony dokument, dokonano przebudowy i rozbiórki dawnych pomieszczeń świątyni (nawy, zakrystii), pozostawiając jedynie prezbiterium z dobudowaną do niego kruchtą. Świątynia była odnawiana w 1851 roku, w okresie probostwa ks. Jana Harbuta oraz w latach 1950-1951, kiedy to z inicjatywy proboszcza ks. Jana Przytockiego przeprowadzono gruntowny remont i rekonsekrację kościółka św. Marcina.