Kościół św. Michała Archanioła

Dzieje zabytku

Według źródeł murowany kościół św. Michała Archanioła w Sieprawiu budowano od około 1620 roku z fundacji Stanisława Jordana z Zakliczyna, herbu Trąby, podkomorzego krakowskiego („Ecclesia murata per Magnificus Dominus Stanislaum in Zakliczyn Jordan (...) circa Annos 1620 in fundamentis erecta”). Dzięki zapisom dochodów i wydatków z następnych lat (1621-1649) wiadomo, że nasilenie prac przy budowie miało miejsce w latach trzydziestych XVII wieku, kiedy kolatorem świątyni był syn poprzedniego, Michał Jordan z Zakliczyna. W 1632 roku odnowiono dwa ołtarze pochodzące ze świątyni św. Marcina, a przeniesione później do nowej. W 1634 roku obok nowo wybudowanej świątyni postawiono drewnianą dzwonnicę, która pierwotnie znajdowała się przy drewnianym kościele św. Marcina, przeniesiono tam też trzy dawne dzwony. Za te prace wraz z wybieleniem ścian kościoła św. Michała otrzymał zapłatę cieśla Krzysztof Pierschala. W latach 1635 i 1636 dach świątyni pokryto gontem i wstawiono do wnętrza ławki. W 1647 roku położono w zakrystii podłogę.
Świątynia była konsekrowana przez biskupa Tomasza Oborskiego 12 października 1642.
W aktach wizytacji z 1655 roku Michał Jordan, syn Stanisława był wzmiankowany jako patron kościoła. Świątynia była opisana jako murowana, kryta gontem z murowaną zakrystią. Wewnątrz znajdowały się: rzeźbiony krucyfiks na łuku tęczowym, ambona po stronie ewangelii, dwa konfesjonały, drewniane cyborium, kamienna chrzcielnica oraz trzy murowane i konsekrowane ołtarze z nastawami przeniesionymi z kościoła św. Marcina. Przy świątyni znajdowała się drewniana dzwonnica z trzema dzwonami (przeniesionymi z dzwonnicy przy kościele św. Marcina) oraz czwarty - sygnaturka w drewnianej wieżyczce na dachu. Podobny opis budynku widniał w dokumentach z 1664 roku. Wymieniony był w nim już obraz Matki Boskiej w małym ołtarzu po stronie ewangelii w nawie.
W aktach wizytacji z 1728 roku wskazanych było już pięć ołtarzy w kościele, mianowicie główny konsekrowany z obrazem Matki Boskiej, dwa w prezbiterium - św. Wawrzyńca i św. Antoniego, dwa w nawie - św. Anny i Świętej Rodziny oraz w nawie umieszczona była dawna figura Chrystusa Ukrzyżowanego (ołtarz Świętego Krzyża?). W zachodniej części nawy świątyni znajdował się chór muzyczny z organami o 7 głosach. Elementy wyposażenia dokładnie opisują akta wizytacji z 1748 roku. Wskazanych było w nich 6 ołtarzy, mianowicie główny o kamiennej mensie, konsekrowany, na dwóch stopniach, otoczony drewnianą balustradą, z drewnianą nastawą mieszczącą dawny wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem z sukienkami i koronami podtrzymywanymi przez anioły („Imago Beatissimae gestantis Jesum”), a na zasuwie obraz Zwiastowania Najświętszej Marii Panny malowany na desce, natomiast po bokach ołtarza znajdowały się drewniane relikwiarze. W prezbiterium ulokowane były dwa kolejne ołtarze, to jest św. Antoniego po stronie ewangelii oraz św. Wawrzyńca po przeciwnej stronie, oba z drewnianymi mensami i portatylami. W nawie umiejscowione były trzy ołtarze, po prawej św. Józefa, po lewej zaś Świętego Krzyża z drewnianą mensą i portatylem oraz św. Anny z kamienną mensą, konsekrowany. Wszystkie ołtarze miały drewniane struktury w dawnym stylu. Ponadto do wyposażenia świątyni należały: ambona znajdująca się na skraju prezbiterium, po stronie ewangelii, na łuku tęczowym wisiała dawna figura Chrystusa Ukrzyżowanego, w zachodniej części nawy drewniany chór muzyczny z organem o 7 głosach, kamienna chrzcielnica, dwa konfesjonały i ławka. Kościół miał wolnostojącą, drewnianą dzwonnicę z trzema dzwonami, natomiast na budynku znajdowała się wieżyczka na sygnaturkę. Do prezbiterium przylegała murowana zakrystia, w której znajdowała się drewniana komoda i paramenty liturgiczne.
Prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII wieku część ołtarzy zyskała nowe, późnobarokowe struktury (opisane w „Katalogu zabytków„ z 1953 roku).
W 1868 roku do budynku kościoła dobudowano murowaną wieżę bez wyraźnych cech stylowych, w której zostały umieszczone dzwony. Odnowiono wówczas wnętrze i przebudowano sygnaturkę. Dwie dekady później świątynia została otoczona murem z inicjatywy proboszcza Wojciecha Kopińskiego. Kościół odnawiano w latach 1898-1902.
W latach pięćdziesiątych XX wieku firma Piekarskich wykonała w świątyni polichromię według projektu Fryderyka Śmieszka (sceny figuralne). W 1951 roku poświęcono nowe organy, natomiast dawny instrument sprzedano do kościoła we Włosani. W świątyni sieprawskiej wykonano również wówczas nową posadzkę. Wyposażenie kościoła powiększyło się o nowe konfesjonały i balustradę (wyk. Władysław Janowski z Koźmic) oraz nowe tabernakulum (wyk. Wiadrowski z Krakowa). W 1969 roku sprawiono nowe dzwony. Wówczas poddano restauracji nastawy oraz obrazy z ołtarza głównego.
W „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” z 1953 roku wymieniono ówczesne wyposażenie świątyni. Ołtarz główny miał strukturę rokokową, w polu znajdował się obraz św. Michała Archanioła; nastawy przy tęczy były barokowe z początku XVIII wieku. Bardzo interesujący był ołtarz w nawie datowany na początek XVII wieku, który miał formę poliptyku ze skrzydłami spiętymi ruchomymi kolumienkami. W polu środkowym tego ołtarza znajdował się obraz Ukrzyżowania z herbem Gryf i inicjałami „K B”, zaś na skrzydłach sceny z cyklu Męki Pańskiej (rewers) oraz wizerunki świętych (awers), w zwieńczeniu Koronacja Marii, na predelli fundatorzy i święci. Ambona była barokowa z początku XVIII wieku. Chór muzyczny wsparty na czterech kolumienkach z pełnym, płycinowym parapetem i prospektem organowym datowany była na drugą połowę XVIII wieku. Ponadto w kościele znajdowała się chrzcielnica z początku XVII wieku z drewnianą pokrywą, dwie kamienne kropielnicę z XVIII wieku, trzy konfesjonały późnobarokowe i krucyfiks rokokowy.
W 1968 roku doszczętnie spłonęły dachy kościoła sieprawskiego (pierwotne dachy siodłowe, kryte gontem) wraz z całym dotychczasowym wyposażeniem wnętrza. Do lat dziewięćdziesiątych budynek pozostawał w ruinie. W ostatniej dekadzie XX wieku do roku 2000 prowadzono prace nad odbudową, skupione na nakryciu korpusu nowymi dachami oraz wzmocnieniu murów. W kolejnych latach prowadzono konserwację wnętrza świątyni św. Michała. Wówczas odsłonięto spod tynków murowane ściany wnętrza i częściowo zrekonstruowano kamienne elementy wyposażenia (epitafia, chrzcielnica). Powstał wówczas neostylowy ołtarz główny projektu Józefa Dutkiewicza, w którym w 2002 roku umieszczono obraz Matki Boskiej Sieprawskiej.

Opis

Kościół murowany z kamienia, z użyciem cegły, tynkowany; orientowany, jednonawowy. Prezbiterium węższe od nawy, zwężające się, na rzucie zbliżonym do trapezu. Przy północnej ścianie zakrystia w rzucie zbliżonym do kwadratu, z ukośną ścianą południową. Nawa na planie prostokąta, z przylegającymi od południa kruchtą i wieżą od zachodu na rzucie prostokąta. Nawa i zakrystia opięte szkarpami.
Wnętrze nakryte stropami drewnianymi. Wątki ceglane i murowane ścian odsłonięte. Zamiast posadzki wylewka betonowa (posadzki kamienne zdemontowane). Otwór tęczowy półkolisty. Otwory okienne nawy i prezbiterium w liczbie czterech na południowej ścianie i jednego na północnej w części prezbiterium; w formie wydłużonego stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście ze ściętymi glifami, bez obramień. Na ścianie zamykającej prezbiterium niewielki okulus. Na ścianie zachodniej niewielkie otwory okienne w formie stojącego prostokąta, dwa zamknięte ostrołukowo (przesłonięte), jeden zamknięty łukiem odcinkowym oraz dwa okulusy (zamurowane). Otwory okienne wieży ostrołukowe, z profilowanymi obramieniami kamiennymi. W zakrystii małe kwadratowe okienko przesłonięte kratownicą. Otwory drzwiowe: w wejściu do przyziemia wieży od zachodu, otwór w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem ostrym, w kamiennym obramieniu zwieńczony kamienną tablicą (z datą budowy wieży „1868”), z drewnianymi drzwiami płycinowymi, dwuskrzydłowymi; w przejściu z przyziemia wieży do nawy otwór w formie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście (pierwotnie zamkniętego łukiem odcinkowym), przesłonięty metalową kratą; w wejściu do kruchty południowej otwór w formie stojącego prostokąta zamknięty łukiem odcinkowym, z drzwiami płycinowymi, dwuskrzydłowymi; w przejściu z kruchty do nawy otwór w formie stojącego prostokąta zamknięty półkoliście z drewnianymi drzwiami z okuciami, zamkiem i antabą; w wejściu do zakrystii od zewnętrz otwór prostokątny, z drzwiami jednoskrzydłowymi, płycinowymi; w przejściu z zakrystii do nawy otwór w formie stojącego prostokąta, w kamiennym obramieniu, z drzwiami z okuciami i zamkiem. Elewacje tynkowane, zamknięte profilowanymi gzymsami podokapowymi. Nawa, zakrystia i kruchta opięte szkarpami (przy nawie uskokowymi z daszkami okapowymi). Fasada zamknięta ceglanym szczytem, dekorowanym schodkowym krenelażem, z dwoma niewielkimi, smukłymi otworami okiennymi zamkniętymi ostrołukowo.
Wieża trójkondygnacyjna, bez podziałów architektonicznych, druga kondygnacja zamknięta daszkiem okapowym. Zwieńczona dachem namiotowym z latarnią na planie ośmioboku, zamkniętą dachem wieżowym, pobitym blachą.
Pierwotne dachy siodłowe, o odrębnych kalenicach dla nawy i prezbiterium, kryte gontem; więźba drewniana, konstrukcji krokwiowej. Nad nawą wieżyczka na sygnaturkę z hełmem baniastym z latarnią, kryta blachą. Kruchtę przykrywa dach dwuspadowy, kryty gontem.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół św. Michała Archanioła należy do niewielu świątyń małopolskich murowanych w całości z kamienia, z niewielką ilością cegły. Stanowi świadectwo długiego trwania tradycji gotyckich w zakresie budowy świątyń o nieskomplikowanych układach przestrzennych. Dobudowana w XIX wieku bezstylowa wieża i niektóre neogotyckie wtręty odbierają jej pierwotnego charakteru.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Odnawiany 1898-1902 i w latach pięćdziesiątych XX wieku. Kościół po pożarze (1968) odnawiany w ostatniej dekadzie XX i w pierwszej XXI wieku.

Literatura

Roman Marcinek, Kościół pw. św. Michała Archanioła. Siepraw, 2016 [w:] zabytek.pl: https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-262085 [dostęp: 5 luty 2024]

Streszczenie

Kościół św. Michała Archanioła budowany był od 1620 roku z fundacji Stanisława Jordana z Zakliczyna, herbu Trąby i następnie przez jego syna Michała Jordana przez lata trzydzieste i czterdzieste XVII wieku (do około 1644 roku). Świątynia była konsekrowana przez biskupa Tomasza Oborskiego 12 października 1642. W kościele znajdowało się bogate wyposażenie z XVII i XVIII wieku. W 1968 roku świątynia i jej wnętrze doszczętnie spłonęły. W ostatniej dekadzie XX wieku do roku 2000 prowadzono prace nad jej odbudową, skupione na nakryciu korpusu nowymi dachami oraz wzmocnieniu murów. W kolejnych latach prowadzono konserwację wnętrza świątyni św. Michała.

Bibliografia