Matka Boska Różańcowa oraz św. Franciszek

Dzieje zabytku

Feretron prawdopodobnie należał do założonego w 1915 roku przy kościele Matki Boskiej Pocieszenia w Budzowie Bractwa III Zakonu św. Franciszka w okresie posługi gorliwego duszpasterza parafii proboszcza Stefana Zielińskiego (1883-1933). On też jest wymieniany w literaturze jako „fundator wielu feretronów”.

Opis

Feretron dwustronny z obrazami Matki Boskiej Różańcowej oraz stygmatyzacji św. Franciszka z Asyżu umieszczonymi na prostopadłościennej podstawie, zaopatrzonej w otwory na drążki do noszenia, stojącej na czterech esowatych nóżkach. Obrazy ujęte prostokątną ramą zamkniętą łukiem półkolistym; flankowane dwiema kolumienkami wspierającymi półkolistą arkadę z akroterionem i krzyżem łacińskim zatkniętym na kuli w zwieńczeniu. Partia cokołu i łuk arkady zdobione rzędem rozet. Pod obrazem Matki Boskiej Różańcowej płaskorzeźbiony kartusz z sercem przebitym mieczem, zwieńczony krzyżem oraz dwie gałązki wawrzynu; pod obrazem stygmatyzacji św. Franciszka kartusz z godłem zakonu franciszkańskiego.

Na awersie obraz Matki Boskiej Różańcowej. Kompozycja dwustrefowa, w partii wyższej ukazana Matka Boska w pozycji siedzącej na obłokach, frontalnie, z Dzieciątkiem Jezus na lewym boku, prawą ręką podająca różaniec św. Dominikowi. Ubrana w jasnoróżową suknię z długimi rękawami; błękitny płaszcz zwiewnie spływający do tyłu oraz biały welon wokół głowy i szyi. Twarz o delikatnych rysach, oczy przymknięte, wzrok skierowany na św. Dominika; jasne włosy. Dzieciątko ukazane frontalnie, ze skrzyżowanymi nogami, rączkami przekazujące różaniec św. Katarzynie Sieneńskiej. Ubrane w długą, białą sukienkę z krótkimi rękawami. W dolnej strefie, po lewej stronie św. Dominik, po prawej św. Katarzyna ze Sieny. Święci ukazani z profilu, zwróceni ku środkowi, z głowami wzniesionymi ku Matce Boskiej. Ubrani w habity i płaszcze dominikańskie, św. Katarzyna z gałązką białej lilii w lewej dłoni. Pomiędzy świętymi krzak jasnoróżowej róży, w górnej strefie chmury.

Na rewersie obraz z przedstawieniem stygmatyzacji św. Franciszka. Święty ukazany w centrum kompozycji zwrócony w trzech czwartych w prawo, w pozycji klęczącej, z rękami rozłożonymi na boki. Ubrany w habit franciszkański, przewiązany sznurem, na głowie tonsura. Twarz pociągła, z długim i prostym nosem, wzrokiem skierowanym na Chrystusa. W górnym lewym narożu obrazu ukrzyżowany Chrystus jako serafin, otoczony promienistą aureolą, z którego ran odchodzą wiązki promieni tworzące stygmaty na dłoniach i stopach św. Franciszka. Poniżej na pniu drzewa otwarta księga. Całość kompozycji ukazana na tle pejzażu z kościołem w oddali.

Struktura feretronu złocona; detale czerwone, błękitne i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu kościołach Rzymu odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej.

Na awersie umieszczono obraz przedstawiający Matkę Boską Różańcową. Modlitwę różańcową rozpowszechnił dominikanin Alanus de Rupe, który jej powstanie łączył z osobą św. Dominika. Pierwsze bractwo różańcowe zostało założone w 1475 roku przez Jakuba Sprengera, przeora klasztoru Dominikanów w Kolonii. Wtedy też zaistniała potrzeba przedstawienia Matki Boskiej Różańcowej na obrazach. W drugiej połowie XV wieku obrazy te nawiązywały do znanych już wizerunków Matki Boskiej: Matki Boskiej Opiekuńczej, Immaculaty czy Marii w ogrodzie różanym. W Polsce wizerunki różańcowe pojawiły się w pierwszej połowie XVI wieku i dzielą się na kilka typów: Matkę Boską Różańcową w typie Niewiasty Apokaliptycznej, Matkę Boską Orędowniczkę wiernych, przedstawienia wzorowane na wizerunkach Matki Boskiej Śnieżnej oraz Matkę Boską przekazującą różaniec świętym dominikańskim. Ta ostatnia formuła ikonograficzna rozpowszechniła się w Polsce w XVII wieku, zwłaszcza za pośrednictwem malarstwa włoskiego. Znalazła również zastosowanie na feretronie z kościoła Matki Boskiej Pocieszenia w Budzowie.
Po drugiej stronie feretronu znajduje się obraz przedstawiający scenę stygmatyzacji św. Franciszka z Asyżu, która miała miejsce na górze Alwernii w 1224 roku. Obraz kompozycją nawiązuje do fresku Angiola di Bondone, zw. Giotto z kaplicy Scrovegnich w Padwie (ok. 1275-1299).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Feretron dwustronny z obrazami Matki Boskiej Różańcowej i stygmatyzacji św. Franciszka z Asyżu z pierwszej ćwierci XX wieku. Feretron prawdopodobnie należał do Bractwa III Zakonu św. Franciszka założonego przy kościele Matki Boskiej Pocieszenia w Budzowie w 1915 roku.

Bibliografia